O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi z. M. Mukimov

 
2.8. Don uyumining o‘z-o‘zidan qizishida  
mikroorganizmlarning o‘rni 
 
O‘z-o‘zidan  qizish jarayonining vujudga kelishini o‘rganish don 
uyumida  issiqlik  hosil  bo‘lishida  mikroorganizmlarning  o‘rni 
to‘g‘risida ikki xil qarama-qarshi farazlarni yuzaga keltiradi. Bu esa o‘z-
o‘zidan qizishni keltirib chiqaruvchi ikki xil nazariyaning asoslanishiga 
sabab bo‘ladi: fermentativ (enzimatik) va mikrobiologik. 
Birinchi  nazariyaga  muvofiq,  o‘z-o‘zidan  qizishni  keltirib 
chiqaruvchi  boshlang‘ich  sabab  donda  fermentlar  tizimining  faolligi 
natijasida kechadigan hayotiy jarayonlar hisoblanadi. Mazkur nazariya 
bo‘yicha  mikroorganizmlar  faqatgina  bu  jarayonning  rivojlanishiga 
yordam beradi xolos. 
Ikkinchi  nazariya  tarafdorlari  esa  o‘z-o‘zidan  qizishning  hosil 
bo‘lishida mikroorganizmlar bosh rolni o‘ynaydi deb hisoblashadi. 
O‘z-o‘zidan  qizish  jarayoni  avvalida  faqatgina  mog‘or  zambu-
rug‘lari  ko‘payib  qolmay,  balki  turlarining  almashinishi  kuzatiladi. 
Almashinish  harorat  va  namlikka  bog‘liq  bo‘lib,  jarayon  avvalida 
alternaria,  cladosporium  zamburug‘lari  rivojlanadi,  so‘ngra  ularning 
o‘rnini Aspergillus va Penicillium egallaydi. 
Omborlarning holati va uning tuzilishi. O‘z-o‘zidan qizish jarayo-
niga  omborxonaning  gidrolizatsiyalanganligi  darajasi,  issiqlik  o‘tkazuv-
chanligi  va  konstruktiv  elementlari,  havo  sirkulatsiyasi  va  boshqalarga 
ham bog‘liq. Omborxona qanchalik yaxshi gidrolizatsiyalangan, shuning-
dek issiqlik o‘tkazuvchanligi past devor, pol va tomga ega bo‘lsa, unda 
havo muhitini boshqarish shuncha yaxshi bo‘ladi va natijada o‘z-o‘zidan 
qizish  kam  bo‘ladi.  Devorlar  tom  va  polning  yaxshi  izolatsiyalanma-
ganligi donga qo‘shimcha namlik kirib kelishini ta’minlaydi, donda o‘z-
o‘zidan qizish  yuzaga keladi. Donni bir tekis isitmaslik yoki sovutmaslik, 
shuningdek  havo  muhitining  regulirovka  qilinmasligi  ham  o‘z-o‘zidan 
qizishni yuzaga keltirishi mumkin. 

---

72