O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi z. M. Mukimov

Turli mikroorganizmlar guruhlarida asosiy harorat nuqtalari 
 
Mikroblar 
guruhi 
Harorat t
o
C 
Minimal 
Optimal 
Maksimal 
Psixrofil 
-8-0 
10-20 
25-30 
Mezofil 
5-10 
20-40 
40-45 
Termofil 
25-40 
50-60 
70-80 
 
Jadvaldan  ko‘rinib  turibdiki,  mikroorganizmlar  faoliyatining 
harorat omiliga bog‘liqligi umumiy qonuniyatlardan don uyumi va don 
mahsulotlarini  saqlash  amaliyotida  keng  ko‘lamda  foydalaniladi. 
Ammo noqulay yuqori harorat bilan don uyumiga ta’sir etish, ya’ni uni 
sterilizatsiyalash donning sifatini tushirib yuboradi. 
 
                                                                                          17-jadval 
Bug‘doy donida mog‘or zamburug‘larining rivojlanishiga 
haroratning ta’siri 
 
Don 
namligi, 
% 
Saqlash 
harorat t
o
c 
1g donda 1000 dona mog‘or zamburug‘lari miqdori saqlash 
muddati (kunlarda) 
Dastlabki don  10 
20 
30 
40 
50 
60 
18,2 
20 
1,5 
2,7 
19,0 
46 
240 
2300 
2100 
8 
1.5 
0,7 
1,2 
2,0  
2,6 
5,9 
8,6 

---

70 
Haroratni past bo‘lishi mikroorganizmlarga salbiy ta’sir ko‘rsatib, 
ularning  rivojlanishini  to‘xtatadi,  ammo  bu  ularning  nobud  bo‘lishiga 
olib kelmaydi.  Qachon  qulay muhit paydo bo‘lishi bilan o‘z faoliyatini 
yana davom ettiradi. 
Don  uyumida  havoning  almashinuvi.  Don  uyumiga  havo  oqi-
mining kirib turishi yoki uning aeratsiya darajasi mikroflorining holati 
va  mikrobiologik  jarayonlarni    kechishiga  sezilarli  ta’sir  ko‘rsatadi. 
Ma’lumki, mikroorganizmlar kislorodga nisbatan bo‘lgan talabiga ko‘ra 
uch guruhga bo‘linadi: aerob, obligat anaerob va fakultativ anaerob. 
Birinchi  guruhda  mansub  mikroorganizmlar  erkin  kislorodsiz 
muhitda  yashay  olmaydi,  ikkinchi  guruh  (obligat)  vakillari  esa  faqat 
kislorodsiz  muhitda  rivojlanadi.  Fakultativ  anaeroblar  esa  ikkala 
muhitda yashay oladi. 
Don uyumini saqlashda havo kirib turishi, don uyumining aerat-
siya darajasi undagi mikrofloraga kuchli ta’sir etadi. Bunday holatning 
yuzaga kelishi quyidagi qonuniyatlarga asoslanadi: 
–  don  uyumiga  havo  kirib  turishining  chegaralanishi,  kislorod 
zaxirasining  kamayishi  va  karbonat  angidrid  gazi  to‘planishi  mikrof-
loraga salbiy ta’sir ko‘rsatib,  mikroorganizmlar sonining  kamayishiga 
olib keladi; 
–  don  uyumi  namligini  kamaytiradigan  yoki  uni  sovitadigan 
havoning kirib turishi ham mikroorganizmlarga salbiy ta’sir ko‘rsatadi; 
– yuqori namlikda bo‘lgan don uyumi namligini kamaytirmasdan 
yoki uning haroratini deyarli tushirmaydigan holatda shamollatib turish 
esa mikroorganizmlarning rivojlanishiga, ayniqsa, mog‘or zamburug‘-
larining o‘sishga olib keladi
.
 
Ko‘pgina  tajribalardan  shu  narsa  ma’lum  bo‘ldiki,  mikroorga-
nizmlar  faoliyati  ham  o‘z-o‘zidan  qizishni  yuzaga  chiqaradi.  Bunda 
jarayon quyidagicha kechadi: 
–  jarayon  boshlanishida  mikroorganizmlar  jadal  ko‘payadi, 
ayniqsa epifit bakteriyalar va mog‘or zamburug‘lari; 
–  jarayonning  rivojlanishi  (haroratning  25–40
0
C  gacha  ko‘tari-
lishi) mikroorganizmlar sonining davomli suratda ortib borishi, mog‘or 
zamburug‘lari  va  aktinomitsetlarni  rivojlanishi,  epifit  mikroflorani 
keskin  qisqarishi; 
– jarayonning uzoq davom etishi (haroratning 40–50
0
C dan yuqori 
darajaga  ko‘tarilishi) epifit mikroorganizmlarning butunlay yo‘qolishi, 

---

71 
mog‘or zamburug‘lari sonining qisqarishi, kokklar va sporali termofil 
bakteriyalarning to‘planishi, don uyumidagi mikroorganizmlar umumiy 
sonining kamayishi; 
–  jarayonning  oxirgi  bosqichi  –  mikroorganizmlar  sonining 
qisqarishi.