O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi

 

3. Tashkiliy ishlar tahlili: 

Bunda  mashg’ulot  o`tkaziladigan  xonaning  darsga  tayyorligi  –  gigienik  talablar:  o`quv 

xonasi va stolining tozaligi, o`quvchilarning kayfiyati va sog’lig’i, yangi darsga hozirligi hamda eng 

asosiysi, bo`r va namlangan lattaning borligi. 

Shuningdek,  o`qituvchining  darsga  taraddudi  va  uning  tashqi  qiyofasiga  ham  e`tibor 

beriladi. 

 

4. Didaktik (yoki ta`limiy) tahlil: 

Tahlilning  bu  turida  mavzuning  ilmiyligi  va  izchilligi,  oddiydan  murakkabga  tomon 

yo`nalishi, ko`rgazmaliligi va berilayotgan bilim, yangi axborotlarning hayotiyligi, ularning jonli va 

ravon  tilda  ochib  berilishi,  ta`lim  mazmunining  uzviyligi  nazarda  tutiladi.  Bunda  foydalanilishi 

lozim  bo`lgan  adabiyotlar  va  manbalar,  didaktik  materiallar  ham  tavsiya  etiladi.  Darsda  faqat 

o`qituvchi  tomonidan  tayyorlangan  ko`rgazma  materiallari  emas,  shu  bilan  birga,  o`quvchilarning 

ijodiy ishlaridan ham foydalanish maqsadga muvofiq. 

 

5. Uslubiy tahlil: 

Bunda  o`qituvchi  faoliyatining  2  tomoni:  birinchidan,  o`rganilayotgan  mavzuning  dasturda 

mo`ljallangan  soat  davomida  qanday  usullar  yordamida,  o`quvchilarning  yoshi  va  shaxsiy  – 

psixologik  xususiyatlarini  hisobga  olgan  holda  etkazib  bera  olishi,  ularni  o`ylashga,  izlanishga 

yo`naltirishi  va  bunga  sharoit  yaratishi,  ikkinchidan,  o`qituvchi  sifatidagi  tajribalari  qay  darajada 

ekanligini namoyish eta olishi nazarda tutiladi. O`qituvchining faoliyati tahlil qilinayotganda, uning 

ijodkorligi,  uslubiy  mahorati,  fanni  nechog’lig’  bilishi  va  didaktikasi  ko`zga  tashlanishi  lozim. 

O`qituvchining  ilg’or  pedagogik  va  novatorlik  tajribalari  hamda  innovatsion  faoliyati  mashg’ulot 

olib borishiga ham e`tibor qaratish maqsadga muvofiq. 

Shu o`rinda dars mazmunini yoki dasturini annotatsiya shaklida tavsiya qilish mumkin. 

Dastur  mazmunidan  kelib  chiqqan  holda  o`quv  jarayonini  tashkil  etish  texnologiyasini 

taxminan mana shu ko`rinishda berish mumkin: 

 

Dars shakli: suhbat, munozara, amaliy mashg’ulot.  

Dars metodi: juftlikda va kichik guruhda ishlash, noan`anaviy usullar. 

Darsning maqsadi: A) ta`limiy maqsad;  

 

 B) tarbiyaviy maqsad; 

 

 V) rivojlantiruvchi maqsad. 

Dars vositalari: tarqatma materiallar: rasmli tarqatmalar, testlar, video lavhalar, ko`rgazmalar. 

Dars usuli: yozma, og’zaki, ko`rgazmali. 

Darsni nazorat qilish turi: testlar, savollar orqali, yozma ishlar. 

Darsni baholash: o`z-o`zini baholash, yakka tartibda baholash, rag’bat asosida baholash. 

 

6. Metodologik tahlil: 

Ushbu  tahlil  asosida  o`tilayotgan  mavzu  mazmun  mohiyatiga  uyg’un  holda  jamiyatda 

amalga oshirilayotgan islohotlarning o`quvchilarga etkazilishi e`tiborga olinadi. Dunyo yangiliklari, 

 

60 

globallashuv jarayonidagi o`zgarishlarga munosabat va boshqalarning dars mobaynida qay darajada 

aks ettirilishi metodologik tahlilda o`z bahosini topadi. Bunda o`qituvchi badiiy asarlar va ularning 

namunalari, xalq og’zaki ijodi namunalaridan foydalanishi mumkin. 

 

7. Psixologik tahlil: 

Bu  tahlilda,  avvalo,  o`quvchilarning  ruhiy  holati,  kayfiyati,  ularning  sog’lig’i,  jamoadagi 

sog’lom  muhit,  fanga  bo`lgan  qiziqishlari,  dars  berayotgan  o`qituvchiga  munosabati,  hozir 

javobligi,  sezgir  va  topqirligi,  idroki,  yangi  va  avvalgi  materiallarni  esda  saqlashlari,  obrazli  va 

mantiqiy  tafakkurlari,  fantaziyasi,  mas`uliyati,  qobiliyati  va  bilim,  ko`nikma  hamda  malakalar 

darajasi tahlil etiladi. O`qituvchining favqulodda vujudga kelgan vaziyatdan o`z obro`sini saqlagan 

holda  chiqa  olishi,  mashg’ulot  jarayonida  ishtirokchilar  holatini  his  qilishi,  o`zini  boshqara  olishi 

ham inobatga olinadi. 

 

8. Pedagogik tahlil: 

Tahlilning  bu  turi  ancha  murakkab  va  mas`uliyatli  bo`lib,  o`qituvchining  tashqi  qiyofasi, 

o`quvchilar  bilan  til  topisha  olish  mahorati,  madaniyati,  odobi  bilan  birgalikda  dars  jarayonida 

umuminsoniy  tarbiyaning  tarkibiy  qismlarini  o`quvchilarga  bera  olishi  va  uning  nutq  madaniyati 

ham  nazarda  tutiladi.  Shuningdek,  pedagogik  kvalimetriya  (kasbiy  rivojlanish)  –  turli  mavzularni 

ochishda  pedagogik  mahoratdan  foydalana  olish,  mavzuga  mos  sun`iy  vaziyatlar  yarata  olish  va 

ushbu  vaziyatlarni  tahlil  qilish,  pedagogik  deontologiya  (kasbiy  axloq  odobi)  –  o`quvchilar  bilan 

mavzu  doirasida  mantiqiy  fikrlar  orqali  munozaraga  kirisha  olish  va  ana  shu  jarayonlarni  to`g’ri 

boshqarish  kabilar  chuqur  tahlilga  tortiladi.  eng  asosiysi,  mashg’ulot  mobaynida  hozirgi  kunda 

dolzarb  bo`lib  turgan  milliy  tarbiya  (ekologik,  iqtisodiy,  axloqiy,  jinsiy,  mehnat,  nafosat,  milliy 

istiqlol g’oyasini singdirish) elementlari qanday amalga oshiriladi? Bu tarbiya turlaridan qay biriga 

aynan  shu  darsda  ko`proq  e`tibor  berildi?  Darsning  tarbiyaviy  ta`sir  samarasi  qanday  bo`ldi  kabi 

savollar  pedagogik  tahlilning  asosini  tashkil  etadi.  Shuni  ta`kidlash  kerakki,  o`qituvchining  nutqi 

dars  samaradorligini  oshirishda  muhim  ahamiyat  kasb  etadi.  Bunda  ovozdan  to`g’ri  va  o`rinli 

foydalanish, mimika va xatti-xarakatlar ham o`z o`rnida bo`lishi kerakligi e`tibor beriladi. 

 

9. Yakuniy tahlil yoki xulosa. 

Tahlil  yakunida  o`qituvchining  qanday  mutaxassis  ekanligi  bo`yicha  fikrlar,  turli  takliflar, 

yo`l-yo`riqlar  bayon  etiladi.  Pedagogning  dars  mahoratini  oshirishga  xizmat  qiluvchi  omillar 

tavsiya qilinadi. 

Demak, dars o`qituvchi va o`quvchi hamkorligi natijasida yuzaga keluvchi jarayon ekan. Bu 

hamkorlikning qanday yo`lga qo`yilishi va uning samarasi pedagogning mahorati hamda bu borada 

belgilab  olingan  aniq  maqsad  va  vazifalarga  bog’liq.  O`qituvchining  hamkorlikdagi  vazifasi 

quyidagilarda namoyon bo`lar ekan: 

 

 

O`quvchilarni  fikrlashga  o`rgatish,  kichik  tadqiqotlarga  yo`naltirish  (yakka  tartibda, 

juftlikda, kichik guruhda ishlash ko`nikmalari ham alohida mazmun kasb etadi); 

 

O`quvchilarning aniq dalil va materiallarni o`rganib mulohaza yuritish, fikr bildirishini 

ta`minlash, ularning tizimli fikrlash ko`nikmalarini shakllantirishi; 

 

61 

 

O`quvchilarni izlanishga, muhim ma`lumotni yordamchi ma`lumotlardan ajratib olish, 

mavzudagi asosiy maqsadni qidirib topishga o`rgatish; 

 

O`quvchining  mustaqil  fikrini  shakllartirishi  hamda  tizimli  tafakkur  qilish 

texnologiyasini rivojlantiruvchi mexanizmlardan samarali foydalana olishi. 

 

MAVZUGA OID TAYANCH IBORALAR: 

 

1. 

O`qituvchining darsga tayyorgarlik ko`rganini aniqlash. 

2. 

Maqsad va vazifaning qo`yilishi. 

3. 

Tashkiliy ishlar tahlili. 

4. 

Didaktik tahlil. 

5. 

Uslubiy tahlil. 

6. 

Metodologik tahlil. 

7. 

Psixologik tahlil. 

8. 

Pedagogik tahlil. 

9. 

Yakuniy tahlil. 

 

TAVSIYA QILINADIGAN ADABIYOTLAR: 

 

1. 

To`xliev  B.,  SHamsieva  M.,  Ziyodova  Toshkent,  O`zbek  tili  o`qitish  metodikasi.  Toshkent, 

“Yangi asr avlodi”, 2006 yil. 

2. 

To`xliev B. Adabiyot o`qitish metodikasi. – Toshkent, “Yangi asr avlodi”, 2007 yil. 

3. 

Umumiy o`rta ta`limning davlat ta`lim standartlari va o`quv dasturi.  Toshkent, «Sharq» 2009 

yil 

4. 

Kasb-hunar ta`limining davlat ta`lim standartlari va o`quv dasturi. Toshkent, «Sharq» 2009 yil 

5. 

Akademik litseylarning davlat ta`lim standartlari va o`quv dasturi. Toshkent, «Sharq» 2009 yil 

6. 

Roziqov  O.,  Mahmudov  M.,  Adizov  B.,  Ta`lim  texnologiyasi,  Toshkent,  «O`qituvchi» 

nashriyoti, 1999 yil. 

7. 

Sobirova  M.  Ta`limda  ilg’or  texnologiya.  O`zbek  tili  ta`limi  jarayonida  milliy  istiqlol 

g’oyasini singdirish masalalari. Toshkent, 2003 yil, 104-bet. 

8. 

Uluqov  N,  G’oyibnazarova  N.  Ona  tili.  7-sinf.  O`qituvchilar  uchun  metodik  qo`llanma. 

Toshkent, «Tasvir» nashriyoti, 2005 yil. 

9. 

O`zbek tili doimiy anjumani yig’ini materiallari. 

10.  «Til va adabiyot ta`limi» jurnali, «Ma`rifat» gazetasidan mavzuga doir maqolalar. (1992-2011 

yillar). 

11.  Nurmonov  A.  Lingvistik  tadqiqot  metodologiyasi  va  metodlari.  – Toshkent:  Akadem  nashr., 

2010. – 112 bet. 

12.  M.Sobirova.  Ta’limda  ijodiy  o’yinlar.  Til  va  adabiyot  ta’limi  jurnali.  Toshkent,  2011  yil,  9-

son, 5-8-betlar 

13.  N.Maxmudov,  A.Nurmonov,  A.Sobirov.  V.Qodirov,  Z.Jo’raboyeva,  G.Ziyodullayeva.  Ona 

tili. 5-sinf. O’qituvchilar uchun metodik qo’llanma. “Tafakkur” nashriyoti, Toshkent, 2011 y