O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

O ‘ z g a r m a s t o k t o m o n i d a n i s h g a t u s h i r i s h .
Bunday ishga 
tushirish o‗zgarmas tok manbai borligidagina mumkin bo‗ladi. O‗zgartkich 
tarmoqqa o‗zgarmas tok dvigateli kabi ulanadi. Rotor aylana boshlangich, 
o‗zgartkich sinxronlashtiriladi va o‗zgaruvchan tok tarmog‗iga ulanadi. 
A s i n x r o n i s h g a t u s h i r i s h .
O‗zgartkichni bunday ishga tushirish 
sinxron dvigatelni asinxron usulda ishga tushirishga o‗xshaydi. 
Y o r d a m c h i d v i g a t e l v o s i t a s i d a i s h g a t u s h i r i s h
. Hozirgi 
vaqtda bir yakorli o‗zgartkichlar kam ishlatiladi, chunki texnikaning ko‗pgina 
sohalarida ular ancha tejamli va ishlatishga qulay bo‗lgan simobli 

---

213 
to‗g‘rilagichlar) hamda yarimo‗tkazgichli o‗zgartkichlar tomonidan siqib 
chiqarilmoqda. Bir yakorli o‗zgartkich ba‘zan qo‗sh generator rejimida, ya‘ni 
o‗zgarmas va o‗zgaruvchan tok generatori sifatida foydalaniladi. Bu holda 
yakorni boshqa dvigatel mexanik ravishda aylantiradi. 
O‗zgarmas tok kuchlanishini o‗zgartirish uchun xizmat qiladigan 
bir 
yakorli o‘zgarmas tok o‘zgartkichlarida
bitta yakorning pazlariga joylashtirilgan 
ikkita ish chulg‗ami bo‗ladi. Har qaysi chulg‗am o‗zining kollektoriga ulangan. 
Yakor chulg‗amlaridan biri past kuchlanishga, boshqasi esa yuqori kuchlanishga 
mo‗ljallangan bo‗ladi. O‗zgartkichlardan, odatda, kuchlanishni oshirish uchun 
foydalaniladi. Bu holda yakorning past kuchlanish chulg‗ami kollektoriga 
kuchlanish beriladi, ya‘ni bu chulg‗amdan dvigatel chulg‗ami sifatida 
foydalaniladi, generator chulg‗ami sifatida foydalaniladigan yuqori kuchlanish 
chulg‗amining kollektoridan esa kuchlanish olinadi. 
4.14-rasm.
Bir yakorli o‗tkazgichning tuzilishi va ulanish sxemasi. 
Bir yakorli o‗zgartkichda bitta magnit sistema borligi sababli dvigatel 
chulg‗amida ham, generator chulg‗amida ham EYK larni bitta magnit oqimi hosil 
qiladi. 
Shuning uchun dvigatel chulg‗aminiig EYK E
dv
generator chulg‗aminiig 

---

214 
EYK 
E
G
bilan muayyan nisbatda bo‗ladi, bu nisbat dvigatel chulg‗amidagi N
dv
va 
generator chulg‗amidagi 
N
G
aktiv o‗tkazgichlar soniga bog‗liq bo‗ladi: 
(4.9) 
Generator chulg‗amining EYK si ushbu ifodadan aniqlanadi: 
∑
(4.10) 
dvigatel chulg‗amining EYK si esa, 
∑
(4.11) 
bu erda 
U
G
va 
U
D
. -
generator va dvigatel chulg‗amlarining cho‗tkalaridagi 
kuchlanish;