O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

4.9 - rasm. 
Disk ko‗rinishidagi bosma chulg‗amli yakor (a) p=8 qutbli mashina uchun 
chulg‗amning prinsipial sxemasi (b): 1
 - 
disk
, 
2-
chulg‗amning aktiv tomonlari,
 3 -
chulg‗amning tashqi tomonlari, 
4- 
galvanik ulanishlar
 

---

203 
Aktiv tomonlar diskdagi teshik orqali bir-biri bilan ulanadi; chulg‗am 
bo‗laklari bir o‗ramli. Ba‘zan ko‗p diskli rotorlar xam qo‗llaniladi. Bosma 
yakorli dvigatelda kommutatsiya vaqtida uchqun chiqmaydi, chunki chulg‗am 
bo‗laklarining induktivligi kichik; ularda reaktiv EYK xam kichik bo‗ladi. 
Magnitmas oraliqning katta bo‗lishi sababli bunday dvigatellarning FIK kichik. 
Bundan tashqari, cho‗tkalar mis folga simlarida sirpanadi, ular tez eyiladi. 
natijada mashinaning ishlash muddati qisqaradi. 
Bosma yakorli dvigatellarda yakor chulg‗ami magnitmas materialda 
joylashganligi uchun (bu materialda magnit induksiyasining amplitudasi 2T 
gacha boradi) ularda katta uyurma toklar xosil bo‗ladi. Ularni kamaytirish uchun 
maxsus choralar ko‗rilishi kerak. 
4.5.
 
Ventilli (kontaktsiz) o‘zgarmas tok mashinalari 
 
Ventilli o‗zgarmas tok mashinalari kontaktsiz sinxron mashina bilan yarim 
o‗tkazgichli kommutatordan tuzilgan. Ventilli mashina generator rejimida 
ishlaganda 
boshqarilmaydigan 
kommutatorlardan, 
ya‘ni 
ko‗p 
fazali 
to‗g‗irlagichlardan foydalaniladi. Mashina dvigatel rejimida ishlaganda unga 
rotor qutblarining burilish, burchagi holati datchigi yordamida boshqariladigan 
kommutatorlar - invertorlar ulanadi. Odatda, yarim o‗tkazgichli qurilma mashina 
korpusi ichiga joylashtiriladi. 
Ma‘lumki, odatdagi O‗TM larining asosiy kamchiligi – cho‗tka-kollektor 
qurilmasining ishdagi ishonchliligining kamligidir. O‗TM larining ish xossalarini 
yaxshilash maqsadida ularning cho‗tka-kollektor qurilmasi yarim- o‗tkazgichli 
kommutator (invertor) bilan almashtirilgan. Bu kommutator kontaktsiz rotor holati 
datchigidan kiradigan signallar orqali boshqariladi. Motorning ishchi chulg‗ami 
(bir-biridan fazoda 120

siljigan va «yulduz» ulangan A, B va C chulg‗amlari) 
stator o‗zagi pazlarida joylashtirilgan, rotori esa doimiy magnitdan yasalgan (4.12-
rasm).