O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

4.5- rasm. 
TГП-2 markali taxogeneratorning tuzilishi
: 1-
korpus qutblari bilan, 
2-
yakor, 
3-
podshipnik, 
4-
val, 5 kojux, 
6
- kollektor, 7 - podshipnik shchiti, 
8
- cho‗tka.
O‗zgarmas tok taxogeneratorida o‗lchanadigan eng katta aylanish tezligi 
taxminan 10000 
ayl\minut 
ni tashqil etadi. 
Taxogeneratorning ishlash aniqligi uning 
chiqish xarakteristikasi
bilan 
aniqlanadi; bu xarakteristika yuklama qarshiligi o‗zgarmas bo‗lganda chiqish 
klemmalaridagi kuchlanishning aylanish tezligiga bog‗liqligini 
U
chiq
=f(n)
ko‗rsatadi. Taxogeneratorning eng aniq ishlashi chiqish xarakteristikasi to‗g‗ri 
chiziqli bo‗lgan holga to‗g‗ri keladi (4.6-rasm, b
, 1
to‗g‗ri chiziq). 
Lekin amalda taxogeneratorning chiqish xarakteristikasi to‗g‗ri chiziqli 
bo‗lmaydi (4.6 - rasm, 
b, 2
egri chiziq). 
Chiziqli bog‗lanish 
U
chiq
=f(n)
ning buzilishiga asosiy sabablar yakor 
reaksiyasi va cho‗tkalar kontaktida kuchlanish tushishidir. Xozirgi o‗zgarmas tok 
taxogeneratorlarida chiqish xarakteristikalarining to‗g‗ri chiziqli holatdan og‗ish 
unchalik katta emas va 0,5’3% ni tashkil etadi. Ichki qarshiligi r
a
katta bo‗lgan 
o‗lchov asboblarini ishlatish chiqish xarakteristikasining egri chiziqligini 
kamaytiradi. 

---

199 
4.6-rasm. 
Taxogeneratorning a) prinsipial elektr sxemasi va b) chiqish xarakteristikasining 
tezlikga bog‗liqligi. 
Taxogenerator 
xossalarining 
boshqa 
muhim 
ko‗rsatkichi 
chiqish 
xarakterastikasining tikligidir,
u chiqish kuchlanishi ortishining aylanish tezligining 
ortishiga nisbatidan aniqlanadi; 

(4.7) 
bunda e - chiqish xarakteristikasining tikligi, V
/(ayl/minut), ΔU
chiq
- chiqish 
kuchlanishining ortishi, V, 
Δn
- aylanish tezligining ortishi, 
ayl/minut.
Chiqish xarakteristikasining tikligi taxogeneratorlarning ishlash jarayonida 
o‗zgarishi mumkin, bu ularning aniqlik darajasini kamaytiradi. 
Bu hodisa, asosan, qo‗zg‗atish chulg‗amida temperatura o‗zgarishlari va 
cho‗tkalar kontaktidan o‗tuvchi kuchlanish tushishi ta‘sirida sodir bo‗ladi. 
Temperatura ta‘sirini susaytirish uchun taxogeneratorning magnit sistemasi 
mustaqil qo‗zg‗atishda nihoyatda to‗yingan qilinadi. Bu holda temperaturaning 
o‗zgarishi tufayli qo‗zg‗atish chulg‗amining qarshiligi o‗zgarishi natijasida 
qo‗zg‗atish tokining kattaligi o‗zgarsa ham magnit oqimi juda kam o‗zgaradi. 
Xozirgi vaqtda mamlakatimiz elektr sanoatida bir necha, ya‘ni СЛ;ТД;ТГ 
seriyadagi taxogeneratorlar, shu jumladan doimiy magnitlar bilan qo‗zg‗atiladigan 
taxogeneratorlar (TРП) ishlatiladi. Shunday taxogeneratorning konstruksiyasi 4.5- 
rasmda ko‗rsatilgan. 

---

200 
Bu taxogenerator konstruktiv jihatdan elektromagnit bilan qo‗zg‗atiladigan 
mashinadan doimiy magnitli magnit sistemaning tuzilishi bilangina farq qiladi. 
Shuni ta‘kidlab o‗tish kerakki, doimiy magnitlar ta‘sirida qo‗zg‗atiladigan 
mashinalarning magnit sistemalari juda turli-tuman bo‗ladi. Bunga sabab, 
elektromagnitlarga qaraganda doimiy magnitlarga turli xil konstruktiv shakllar 
berish osondir.