O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

K
bo‗ladi. 
Qo‗shimcha qutblar chulg‗ami bo‗ylama cho‗tkalar 
d
1
d
2
da kommutatsiyani 
yaxshilashga xizmat qiladi. 
Kompensatsion chulg‗amga kelsak, u reaksiyaniig bo‗ylama o‗q bo‗yicha 
magnitsizlovchi ta‘sirini yuqotishga mo‗ljallangan. 
Gap shundaki, EMK ning ish zanjiridagi tok (yuklama toki) 
I
d
yakorning 
bo‗ylama o‗q bo‗yicha magnitlovchi kuchi 
F
d
 
ni xosil qiladi, bu kuch boshqarish 
chulg‗amining magnitlovchi kuchi 
F
b
ga qarshi yo‗nalgan. Bu kuch magnitlovchi 
F
d
kuchdan ancha kam. Shuning uchun xatto kuchaytirgich yuklamasi kichik 
bo‗lganda ham yakor reaksiyasining bo‗ylama o‗q bo‗yicha magnitsizlovchi ta‘siri 
shu qadar kuchli bo‗ladiki, bunda kuchaytirgich magnitsizlanadi va uning chiqish 
klemmalaridagi kuchlanish nolga tushadi. 
Bu nomaqbul hodisa ro‘y bermasligi uchun EMK statorida yakorning ish 
zanjiriga ketma-ket ulangan kompensatsion chulg‗am joylashgiriladi. Ish zanjirida 
tok 
I
d
paydo bo‗lishi bilam kompensatsion chulg‗amda magnitlovchi kuch 
R
k
vujudga keladi; bu kuch bo‗ylama o‗q bo‗yicha yakor reaksiyasining magnitlovchi 
kuchi 
F
d
ga qarshi yo‗naladi. Shu yo‗l bilan yakor reaksiyasining bo‗ylama o‗q 
bo‗yicha magnitsizlovchi ta‘siri yuqotiladi (kompensatsiya qilinadi). To‗liq 

---

193 
kompensatsiya qilish uchun magnitlovchi kuchlar 
F
d
va 
F
K
o‗zaro mutlaqo teng 
bo‗lishi kerak, chunki xatto ozgina chala kompensatsiya bo‗lsa 
(F
K

d
)
yoki o‗ta 
kompensatsiyalanib ketsa 
(F
k
>F
d
),
bu hol
 
magnit oqimi Ф
b
ga, binobarin, EMK 
ning xossalariga ancha katta ta‘sir ko‗rsatadi. Kompensatsiya protsentning o‗ndan 
bir ulushi qadar aniqlikda rostlangan bo‗lishi kerak. Lekin kompensatsion 
chulg‗amni amalda bunday aniqlik bilan hisoblab bo‗lmaydi. 
Shuning uchun magnitlovchi kuch 
F
K
kattaligi EMK ni sozlashda 
kompensatsion chulg‗amga parallel ulangan reostat r
k
vositasida uzil-kesil 
rostlanadi. 
Avtomatik 
boshqarish 
va 
rostlash 
sxemalarida 
EMU 
seriyadagi 
elektrmashinaviy kuchaytirgichlar keng ko‗lamda ishlatiladi. Bu seriyadagi 
kuchaytirgichlar elektrodvigatel bilan bir korpusda bo‗ladi yoki aloxida mashina 
tayyorlanib, so‗ngra elektrodvigatel bilan birga umumiy ramaga o‗rnatiladi. EMU 
12-П tipidagi elektrmashinaviy kuchaytirgich konstruksiyasini ko‗rib chiqamiz, 
bu kuchaytirgich o‗zgarmas tok elektrodvigateli bilan birga qurilgan agregatdir. 
EMU ning yakori odatdagi konstruksiyada oddiy kalava chulg‗amli qilib yasalgan. 
Elektrmashinaviy kuchaytirgichdagi barcha chulg‗amlar uchlari chiqish qutilaridagi 
klemmalarga ulanadi. 
EMU 12 - П tipidagi kuchaytirgichda parallel qo‗zg‗atishli o‗zgarmas tok 
elektrodvigateli ishlatilgan. Lekin boshqa tipdagi, masalan EMU 12-A tipidagi 
kuchaytirgichlarda uch fazali asinxron dvigatellar ishlatiladi. 
EMK ning ish xossalari ko‗p jixatdan uning 
n= const
va 
i
b
=
const
dagi tashqi 
xarakteristikasi 
U
d
= f(I
d
) 
bilan aniqlanadi. 
Kuchaytirgichdan chiqishdagi kuchlanish