O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

4.1. Kranlarda va metallurgiyada ishlatiladigan dvigatellar hamda tortuvchi 
dvigatellar 
 
Anchagina ortiqcha yuklama bilan ishlaydigan va tez-tez teskari aylanib 
turadigan mexanizmlarning yuritmasi uchun MП seriyadagi o‗zgarmas tok 
dvigatellari ishlatiladi. Bu dvigatellardan kran-ko‗tarish qurilmalari bilan 
metallurgiya qurilmalarining elektr yuritmasida foydalaniladi. 
Tortuvchi elektrodvigatellar elektrlashtirilgan transportning harakatlanuvchi 
tarkibini yurgizish uchun mo‗ljallangan. 
Bir xil rejimda ishlaydigan mashinalarga nisbatan tortuvchi dvigatellarning 
ishlash sharoiti ancha og‗ir: ular tez- tez ishga tushirib tuxtatib turiladi, ishlash 
jarayonida kuchlanish ko‗p o‗zgarada, dvigatel cho‗tkalari va cho‗tka tutqichlariing 
vibratsiyasiga sabab bo‗luvchi dinamikaviy ta‘sirlar ostida bo‗ladi va xokazo. 
Ana shularga ko‗ra tortuvchi dvigatellarning konstruksiyasi, ayniqsa 
mustahkam, kommutatsiyasi yaxshi sozlangan, cho‗tka tutqichlar maxsus 
konstruksiyada ishlangan bo‗ladi. 
Tortuvchi elektr dvigatellar ketma-ket qo‗zg‗atiladigan va aralash 
qo‗zg‗atiladigan (ketma-ket qo‗zg‗atishli kuchliroq) chulg‗amli qilib yasaladi. 
Shuni eslatib o‗tamizki, ketma-ket qo‗zg‗atishli dvigatellar og‗ir ish sharoitlarida 

---

189 
boshqa dvigatellarga nisbatan yaxshiroq ishlaydi. 
4.2.
 
Elektr-mashinaviy kuchaytirgich 
 
Generator rejimida ishlaydigan va elektr signallarini kuchaytirish uchun 
mo‗ljallangan elektr mashina 
elektr-mashinaviy kuchaytirgich
(EMK — EMU) 
deyiladi. Elektr-mashinaviy kuchaytirgichlar avtomatika sistemalarida ishlatiladi. 
Mustaqil qo‗zg‗atishli o‗zgarmas tok generatori eng oddiy EMK (EMU) dir 
(4.1-rasmga). Generatorning chiqish klemmasidagi kuchlanish qo‗zg‗atish tokiga 
bog‗liq bo‗lgani sababli (4.2-rasmga) qo‗zg‗atish tokini o‗zgartirish yo‗li bilan 
generatorning chiqish klemmalaridagi kuchlanishni boshqarish mumkin.