O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

4.8- rasm.
Pazsiz yakorli dvigatelning tuzilishi (a) va bosma yakorli dvigatel 
(b): 1
-
magnit qutbi, 
2
 - 
yakor
 
chulg‗ami simlari, 
3-
 
izolyasiya materiali, 
4-
 
yakor
 
po‗lat o‗zagi.
Dvigatelning inertsiya momenti kichik. Bunday dvigatellarda momentning 
yakor tokiga bog‗lainishi hatto mashina o‗ta yuklama bilan ishlaganda ham 
to‗g‗ri chiziqli bo‗ladi.
Yakor chulg‗amining o‗zak sirtiga chiqarilishi magnitmas oraliqni 
kattalashtiradi. Bu oraliqda lozim bo‗lgan magnit induksiyasini hosil qilish 
uchun ko‗zg‗atish chulg‗amining magnitlovchi kuchi katta bo‗lishi lozim. Bunda 

---

202 
qo‗zg‗atish chulg‗ami ko‗p joyni oladi va mashinaning og‗irligi oshadi. Hozir 
bunday dvigatellarning quvvati bir necha kW gacha boradi. 
Umuman, avtomatik boshqarish va rostlash sistemalarida elektr 
signallarini mexanik harakatga aylantiruichi dvigatellar ijrochi dvigatellar 
deyiladi. Bosma yakorli ijrochi dvigatellarda yakorning magnit o‗tkazgichi 2 
qo‗zg‗almas, rotori izolyasion materialdan tayyorlangan, ichi bo‗sh silindr 
3
ko‗rinishida: silindrning ichki va tashqi sirtlariga yakor chulg‗amining simlari 
2 
yotqizilgan (4.8- rasm, 
b).
Bunday dvigatelning tezligi katta, xususiyatlari - sirti 
tekis yakorli dvigatelnikiga o‗xshash. 
Bosma yakorli dvigatellarda yakor chulg‗amining simlari poligrafiya 
sanoatida qo‗llaniladigan fotokimyoviy usulda tayyorlanadi. Kollektorning 
tuzilishi oddiy dvigatellardagi kabi. Sovitish sharoiti yaxshi bo‗lgani uchun 
yakor simlarida tok zichligi 30 ’ 40 A/mm
2
gacha borishi mumkin. 
Disk shaklidagi bosma yakorli dvigatellarda diskning ikkala tomoniga 
yakor chulg‗ami bosish usulida bosiladi (4.9 - rasm). Bunday dvigatelning 
ishlash prinspi silindrik yakorli dvigatelning ishlash prinsipi kabidir. Dvigatel 
tarmoqqa ulanganda yakor chulg‗ami tokining doimiy magnitlar maydoni bilan 
o‗zaro ta‘siri natijasida yakorga aylantiruvchi moment ta‘sir qiladi. Doimiy 
qutblar boshmog‗i yakorning plastmassa diskining bir tomoniga qaratilgan. 
Diskning boshqa tomonida ferromagit materialdan yamalgan xalqa joylashgan, 
bu xalqa yakor o‗zagi pazi vazifasini bajaradi. Yakor chulg‗ami diskning ikki 
tomoniga mis folgani kislota bilan imyoviy usulda ishlab xosil kdiinadi.