O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

 
2.2.6. Шамол тезлиги тақсимланиш тавсифи 
Тасодифий жараѐнлар назариясига кўра, шамол тезлигининг 
хусусий вазиятида тасодифий жараѐн деб ҳисобланган, ер 
сатҳидан маълум 
h 
баландликдаги шамол тезлиги 
v 
нинг 
тақсимланиш тавсифини ифодалаш учун икки услубдан 
фойдаланиш мумкин.
Улардан бирига кўра, 
ΔV
1
 
интервалда, аксарият шу интер-
валнинг ярмига мос келадиган 
V
1
 
(
i= 
1, 2, . . .
n
) қиймат 
яқинида, шамол тезлиги қийматларини бевосита экспериментал 
аниқлаш ва шамол тезлигининг такрорланиши аниқланади, 
яъни тезликнинг нисбий бўлаги 
t
1 
нинг интервал 
ΔV
1
га 
тушиши, у яна 
V
1
тезликнинг пайдо бўлиш дифференциал 
эҳтимоли ҳам деб аталади. Бунда қуйидаги белгилаш шарти 
бажарилади: 

.
1
1



n
i
i
t
(1.6) 
Шамол тезлигининг такрорланиши кадастрнинг асосий 
тавсифларидан биридир. У, кўрилаѐтган вақт даврининг қандай 
қисмида шамол маълум тезликка эга бўлишини кўрсатади. Шу 
билан, шамолнинг энергетик баҳоси аниқланади, уни мақсадга 
мувофиқлиги ва унинг самарали ишлаши баҳоланади.
Шамолнинг ўртача тезлиги 
)
(
V
ни қуйидаги ифода ѐрдамида 
баҳоланиши мумкин: 
.
)
(
1




n
i
i
i
t
v
v
(1.7) 
Шунга ўхшаш, тезликнинг ихтиѐрий функцияси қийматини 
баҳолашни ҳисобланади. 

---

42 
Интеграл эҳтимоли 
1
F
шамол тезлиги 

i
нчи ѐки ундан 
юқорироқ тезлик интервалига тушиб қолиш эҳтимоли каби 
аниқланади: 
.
1
1








j
j
n
i
j
j
i
t
t
F
(1.8) 
Бунда рақамлаш шартлари (1.6) 
1
1

F
каби ифодаланади. 
Шамол тезлиги тавсифларини ифодалашнинг иккинчи усули 
)
(
v
F
ва 
)
(
v
f
функцияларнинг детерминантлик моделларини 
ахтаришга асосланган бўлиб, бунда шамол тезлиги 
v
тахминий 
қийматларининг тақсимланиши қуйидаги боғлиқлик таъриф-
лари билан ифодаланади: 

)
(
v
F
шамол тезлиги 
v
қийматдан катта эҳтимолига тенг 
бўлган тақсимланиш интеграл функцияси;
эҳтимоллик зичлигига тенг, яъни 
тезликнинг 
v
ва 
dv
v

оралиғида жойлашиш эҳтимоллининг 
кенглиги 
dv
бўлган оралиққа нисбатига тенг бўлган 
тарқалишнинг дифференциал функцияси. 
Ушбу таърифлардан 
0
)
(

v
f
тенгсизлик ва эҳтимолик 
тарқалиш функцияси рақамлаш шарти қуйидагича бўлади: 
;
1
)
0
(

F
;
0
)
(


F
.
1
)
(
)
0
(
)
(
0






F
F
dv
v
f
(1.9) 
Ўртача миқдор ѐки шамол тезлигининг кутилган математик 
ифодаси
dv
v
f
v
v
M
)
(
]
[
0




. (1.10) 
Шунга ўхшаш, ўртача миқдор, ѐки тезлик ихтиѐрий 
функциясининг кутилган математик ифодаси ҳисобланади.
Кўпгина тадқиқотларда шамол тезлиги тарқоқлиги функция-
си учун ҳар хил турдаги функциялар таклиф этилди, шулар 
қаторида, Поморцев, Гранцевич, Гулленнинг табуляция 
функцияси, Гриневич, Вейбулла, Релейнинг аналитик ифода-
лари. Бунда шу аѐн бўлдики, шамол тезлиги тарқоқлиги оддий 

---

43 
аналитик функциялардан 4 ÷ 20 м/с тезлик диапазонида энг 
аниқ натижаларни Вейбулланинг икки параметрли тақсим-
ланиши қуйидаги ифодаларда бўлди: 
]
)
(
[
)
(
A
c
v
e
v
F


(1.11)
,
)
(
1



















A
c
v
k
e
c
v
c
k
v
f
(1.12) 
бунда 
с
тезлик ўлчов бирлигига эга бўлган параметр бўлиб, 
тезлик ўқи бўйича тақсимланиш функциясининг масштаби 
ўзгариши, параметр 
k
тақсимланиш тиклигининг кескинлигини 
тавсифлайди. 
Бунда, хусусан, тезликнинг 
s
-нчи бошланғич моменти 
]
[
s
v
M
математик ифодаси учун (1.7) га кўра қуйидаги ҳосил бўлади: 
.
1
~
]
[





 

k
s
A
с
v
M
s
s
(1.13) 
Параметр 
k
ортиши билан тезликнинг кутилаѐтган қиймат-
лари тақсимланиши камаяди, унинг 
s
-нчи бошланғич моменти 
с
s 
га яқинлашади.