O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

 
2.2.3. Ҳудуд очиқлик даражаси ва келтирилган 
ўртача тезлик
Метеорологик кузатувларнинг шамол ўртача тезлиги 
ҳақидаги кўрсаткичларини ишлатишда шуни эътиборга олиш 
зарурки, ушбу миқдорлар фақат маълум рельеф ва ландшафт 
шароитли ҳудудда жойлашган метеостанциялар ва ер юзасидан 
маълум баландликдаги (флюгер баландлиги) шароитлар учун 
мос келади. Ҳар хил станциялар учун ушбу шартлар кескин 
фарқли бўлиши мумкин. Шу сабабли шамолнинг кўп йиллик 
ўртача тезлигини ҳудуднинг очиқлиги ва текислиги кўрсат-
кичларига келтириш қабул қилинган. 

---

37 
Шамолнинг келтирилган ўртача қиймати 
n
V
ва флюгер 
баландлигида ўлчанган 
L
O
V
'
ўртача тезлик орасидаги боғланиш 
қуйидаги ифода ѐрдамида аниқланади: 
,
'
0
L
O
Ф
n
V
K
K
V

(1.4) 
бунда 
0
К
– маълумотномаларда бериладиган, МДҲ давлат 
метеоролик ҳизматларида ишлатиладиган, Милевский таклиф 
этган ҳудуднинг очиқлик таснифи коэффициенти; 
L
O
К
'
– флюгер баландлигида ҳудуднинг очиқлигини эъти-
борга олувчи коэффициент. 
 
2.2.4. Шамол ўртача тезлигининг баландликка боғлиқлиги 
Шамол оқими ҳосил бўлгандан сўнг, Ер сатҳига нисбатан 
баландлик ортган сари, шамолнинг тезлиги ортади. Аксарият, 
метеорологик станцияларда ўлчов асбоблари 9-20 м баланд-
ликда ўрнатилади. Шу билан бирга ҳозирги замон ШЭҚ 
ларининг айланиш ўқи қалинлиги 100 м бўлган ерга яқин ҳаво 
қатламининг ҳар хил баландликларида жойлаштирилиши мум-
кин; ШЭҚ ларини аэростатларга [7] ҳам жойлаштириш таклиф 
этилмоқда. Шунинг учун, шамол оқимидан фойдаланиш сама-
расини баҳолаш учун шамол тезликларининг вертикал кўри-
нишини ишлаб чиқиш керак.
Умумий ҳолда шамол тезлигининг 
h
1
 
баландликдаги 
қиймати флюгер баландлиги
h
Ф
даги шамол тезлиги орқали 
қуйидаги ифода ѐрдамида ҳисобланади 
.
1
1
m
Ф
Ф
h
h
v
v








(1.5) 
ХХ асрнинг ўрталарида ўртача йиллик шамол тезлигининг 
вертикал кўринишини ҳисоблашда кўрсаткич «
m
» ни 0,2 га 
тенг, деб қабул қилинган, АҚШ нинг шамол атласини тузишда 
эса 
14
,
0
7
1


m
қабул қилинган. Кейинги илмий тадқиқотлар 
натижалари кўрсатдики, бу кўрсаткич ҳам йилнинг фасли, ҳам 
шамол тезлигининг ўртача миқдорига боғлиқ экан. 

---

38 
1.7-жадвалда ҳар хил баландликлардаги ўртача тезликнинг 
10 м баландликдаги ўртача тезликка нисбати ҳамда 
m
кўрсаткичнинг йил ҳар хил фасллари учун, текислик ҳудудлари 
(чўл, саҳро ва ҳ.к.) га мос бўлган қийматлари келтирилган.