|
SO‘Z TUG‘ILISHI
Etyudlarning paydo bo‘lishi va shakllanishi turli vaziyatlarda tug‘ilishi mumkin. Oddiy mashqlar - tasavvurdagi buyumlar bilan hatti - harakat qilish yoki tana mushaklarini bo‘shatish mashqlari ham kelajakda mukammal etyudga yo bo‘lmasa shart - sharoitning o‘zgarishi, so‘z
tug‘ilishi va yangi voqeaning boshlanishini qabul qilish uchun
mo‘ljallangan mashq etyudlari darajasiga yetishi mumkin.
Misol: bir nafar talaba sahnaga chiqarildi. Unga butun tanasini qotirgan, mushaklari tortilgan holda biror - bir skulptura holatini egallash topshirildi. Talaba so‘ralgan vazifaga monand haykalsimon qiyofani egalladi. Uning tana alpozi xuddi yerda yarim tiz cho‘kib o‘tirgan bolani eslatardi. O‘ng qo‘li sal ko‘tarilgan, xuddi kaftida nimanidir ushlab turgan singari. Chap qo‘li chap tizzasida. Talabaga o‘qituvchi topshiriq berdi:
- O‘ng qo‘lingizning mushaklarini bo‘shating! Talabaning o‘ng qo‘li “shilq” etib polga tushdi.
-Endi chap qo‘lingizni bo‘shating!
Talabaning chap qo‘li ham polga tushdi.
-Bo‘yningizni bo‘shating!
Talabaning boshi ham pastga egilib, xuddi yelkasiga osilib qolgandek
ko‘rinish oldi.
-Endi butun tanangizni bo‘shating!
Talaba butun tanasi bilan polga cho‘zilib yotib qoldi.
Shu alpozda biroz yotgach, o‘qituvchi yana topshiriq berdi:
-Oyoqlaringizni, belingizni mushaklarini taranglashtirib, sekin - asta o‘tirgan holatingizga qayting! Tanagizni belingizdan yuqori qismi bo‘sh va erkin!
Talaba holsiz o‘tirib qolgan inson qiyofasini oldi. O‘qituvchi topshiriq berishda davom etdi:
-Qomatingizni tiklashga harakat qiling! Faqat ikki qo‘lingiz va boshingizni ushlab turgan bo‘yin mushaklaringiz bo‘sh va erkin. Endi bo‘yin mushaklaringizni taranglashtiring!
Talabaning boshi xiyol ko‘tarilib, oldingi holatga keldi.
-Avval chap qo‘lingizni, so‘ngra o‘ng qo‘lingizni boshlang‘ich
nuqtaga olib keling!
Talaba oldingi, boshlang‘ich nuqtaga butunlay qaytdi. O‘qituvchi esa hamon topshiriq berishda davom etdi:
-Faraz qiling, siz haykaltarosh yaratgan skulpturasiz. Agarda sizga qandaydir “sehr” tufayli jon kira boshlasa, qanday harakatlarni amalga oshirardingiz?
Talaba biroz o‘ylanib turdi - da:
-Boshlayveraymi? - dedi.
-Marhamat! - dedi o‘qituvchi uni ruhlantiruvchi ohangda.
Talaba sekin - asta o‘ng qo‘lining mushaklarini bo‘shatib, uni harakatga keltira boshladi. Yuqorida keltirilgan mushaklarni bo‘shatish mashqida buning aksi sodir bo‘lgan edi, ya’ni, talabaning o‘ng qo‘li “shilq” etib polga tushgan va mutlaqo erkin edi. Endi esa qo‘l mushaklari sekinlik bilan yarim erkinlik holida harakatlana boshladi. Qo‘l plastik harakatni amalga oshirib jonlanar ekan, talabaning yuz - ko‘zi va boshi ham harakatga kelib, qo‘l harakatlarini diqqat bilan kuzatib bordi. Ma’lum bir nuqtaga yetgach, talabaning diqqati o‘zining chap qo‘liga ko‘chdi va uning harakatlanishini ham diqqat bilan kuzatib turdi. So‘ngra talaba chap qo‘li bilan o‘zining yuzi, burni, quloqlari, sochlarini silab ko‘rish orqali nimanidir anglashga urindi. Keyingi bosqichda talaba beixtiyor o‘rnidan qo‘zg‘ala boshladi va o‘zida bo‘layotgan boshqa o‘zgarishlarni - oyoqlari va butun tanasining harakatga kelayotganligini baholash orqali nega bunday bo‘layotganligini tushunishga, anglashga harakat qilayotgandek atrofga nazar tashladi. Uning ko‘zlarida sehrli olamga tushib qolgan bolakayning hayrati aks etdi.
O‘qituvchi talabani xuddi shu joyda to‘xtatdi. Mashqni yana takrorlashga tayyorlanishni, faqat endi tomosha zaliga yon tomon bilan turib - profilda ishlashni buyurdi. O‘zi esa yonida o‘tirgan boshqa bir talabaga - qiz bolaga nimanidir shivirladi. Birinchi talaba sahnaga chiqib yuqoridagi mashqni takrorlash uchun boshlang‘ich nuqtada qotdi, ko‘zlarini chirt yumgancha o‘qituvchining buyrug‘ini kuta boshladi. Ko‘zlari yumilgan holatda buyruqni kutayotgan talabani chalg‘itish maqsadida stol ustidagi turli buyumlarni u yoqdan bu yoqqa olib, turli tovushlar chiqardi. Xuddi shu lahzalarda talaba qiz tovush chiqarmasdan sahnadagi talabaning orqa tomonidan unga qarama - qarshi holatda joy oldi. O‘qituvchi birinchi talaba ikkinchi talabaning ham sahnaga chiqib olganini sezmaganiga ishonch hosil qilgach, konsertmeysterdan mayin kuy
bilan jo‘r bo‘lib turishni so‘radi va mashqni boshlashga ruxsat berdi. Birinchi talaba kuyni eshitgach yana ham ilhomlanib oldingi harakatlarni takrorlay boshladi. Uning ortidan joy olgan talaba qiz ham xuddi shu harakatlarni talaba yigit bilan sinxron tarzda bajara boshladi. Faqat mashqning oxirgi nuqtasiga yetib kelgandagina talaba yigit o‘zining ortida turgan kursdosh qizga ko‘zi tushib, bir lahza qotib qoldi. So‘ngra “endi nima qilishim kerak?” - degan fikrda o‘ylanib turdi - da, kutilmaganda:
-Kimsan?- deya savol berdi.
O‘qituvchi darhol mashqni to‘xtatdi:
-Rahmat!...Bu mashqni shart - sharoitning o‘zgarishini, faktni baholash, partnyorga munosabatning shakllanishi, so‘z tug‘ilishi jarayonlarini o‘zlashtirish uchun qilindi. Eng asosiysi - yangi voqeaning boshlanishini his qilish uchun. Xuddi mana shu yigitning qizni ko‘rib qolishidan yangi shart -sharoit o‘z kuchini ko‘rsata boshladi. Yigitda ijodkorlik xislatlari uyg‘ondi, baholadi, yangi maqsad tug‘ildi va shu maqsad yo‘lidagi ilk psixofizik hatti -harakat boshlandi. “Kimsan?”- degan so‘z tug‘ildi. Bu mashq etyudi edi. E’tibor bergan bo‘lsangiz, shart - sharoitning o‘zgarishi, ya’ni yigitning qizni ko‘rib qolishi bilan uning maqsadi o‘zgardi. Yangi voqea boshlandi. Bunga qadar ham voqea sodir bo‘layotgan edi. O‘zlikni anglash jarayoni. Bu voqea biroz sustroq kechayotgan edi. Yangi sharoit kirib kelishi bilan yigitning hatti - harakatlari faollashdi. O‘zgani anglash uchun urinish. Bu urinishning yilt etgan namunasini ko‘rishim bilan sizlarni to‘xtatdim. Hozircha shuning o‘zi yetarli. Demak voqea sodir bo‘la boshladi, - deb fikrini yakunladi o‘qituvchi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
