O`zbekistоn respublikasi оliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi

R.Kantilon
 (1680-1734) va 
D.Yum
 (1711-1776)lar 
ham merkantilistlar g'oyasining noto'g'ri ekanligini isbotlab berdilar. Sof avtomatik 
mexanizmlar  savdo  qilayotgan  davlatlar  o'rtasidagi  «pul  metallarining  tabiiy 
taqsimlanishi»ga va ichki baholar darajasining shunday o'rnatilishiga olib keladiki, 
har  bir  mamlakat  eksporti  uning  importiga  teng  bo'ladi.  Alohida  mamlakatda  har 
bir  qo'shimcha  oltin  qazib  olish  hajmlari  boshqa  mamlakatlarga  nisbatan  ichki 
baholar  darajasini  oshiradi.  Importning  eksportdan  ortiqligi  oqibatida  oltinning 
oqib  ketishi  bilan  qoplanishi  kerak.  Bu  jarayon  savdo  qilayotgan  barcha 
davlatlarda eksport va import o'rtasida oltinga yuqoriroq talabga mos bo'lgan yangi 
tenglik  paydo  bo'lguncha  davom  etadi.  Tashqi  savdo  va  oltin,  tutash  idishlardagi 
suv bir sathda bo'lishga intilgani kabi, aktiv savdo balansi ortidan quvish o'z-o'zini 
inkor etadi.  
1690  yil 
Jon  Lokk
  baholarning  muomaladagi  pulning  miqdoriga  ma'lum 
proporsiyada  o'zgarishini  aniq  ko'rsatib  berdi.  Lekin  import  kapital  ko'proq 
qo'llaniladigan  xom  ashyo  va  yarim  fabrikatlardan,  eksport  va  mehnat  intensiv 
qo'llaniladigan  oxirgi  mahsulotdan  bo'lishi  umumiy  qoida  sifatida  qabul  qilingan, 
chunki  mehnatning  sof  eksporti  mamlakat  ichida  aholini  ish  bilan  bandligini 
qo'llaydi  va  chet  el  manbalaridan  foydani  ko'paytiradi.  Merkantilistlar  o'zlarining 
yuqoridagi  yaxshi  ma'lum  g'oyalariga  harbiy  va  strategik  sohani  hamda  hali 
mustahkam oyoqqa turmagan sanoatni himoya qilish kerakligini ham ko'shadilar.  
Shunday qilib, klassik iqtisodiy maktab vakillari (
V.Petti, P.Buagilber
, 
A.Smit
 
va  boshqalar)  merkantilizmni  qattiq  tanqid  ostiga  oldilar  va  bu  hukm  asrlar 
davomida saqlanib keldi. Merkantilizmning g'oyalarini amalda joriy qilish qanday 
oqibatlarga  olib  kelishi  mumkinligi  Jon  Lo  tarixiy  tajribasi  misolida  ibratlidir. 
Shuning uchun bu haqda to'laroq to'xtalamiz.  
«
Pul  savdoni  rag'batlantirad
i»  doktrinasini  eng  yuqori  darajaga  ko'targan 
qog'oz  pul  merkantilisti