O`zbekistоn respublikasi оliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi



Download 2,43 Mb.
Pdf ko'rish
bet146/321
Sana01.01.2022
Hajmi2,43 Mb.
#294106
1   ...   142   143   144   145   146   147   148   149   ...   321
Bog'liq
iqtisodiy talimotlar tarixi

manufaktura
ning kirib kelishi katta ijobiy voqea bo'ldi. 
Tarix, xalq xo'jaligi tarixi va boshqa ijtimoiy fanlarni o'qiganda hunarmandchilik, 
sex  va  manufaktura  nima  ekanligi  bayon  etiladi,  uy  hunarmandchiligida  hamma 
asosiy  ishlar  bir  odam  yoki  oila  tomonidan  bajarilgan  (xomashyoni  tayyorlash, 
qayta  ishlash,  sotish...),  unda  aniq  mehnat  taqsimoti  yo'q,  manufakturada  esa 
(manu - qo'l, facture - tayyorlash) mehnat taqsimoti, kooperasiya, yollanma ishchi 
kuchi, demak, kapitalistik ishlab chiqarishning kurtaklari paydo bo'ldi. XVI asrdan 
boshlab  dastlab  Angliyada  dehqonlarning  erdan  mahrum  qilinishi  (er  yirik 
lendlordlar  qo'liga  o'ta  boshladi)  ro'y  berdi,  yomenlar  -  dehqon  sinfi  tugatildi, 
oqibatda  kapitalistik  fermerchilik  yuzaga  keldi  (ular  erni  lendlordlardan  uzoq 
muddatli  ijaraga  olgan),  ular  yollanma  mehnatdan  (krepostnoylik  emas)  keng 
foydalangan, keyinchalik texnikani, ilmiy texnika yangiliklarini keng qo'llaganlar. 
Agrar  inqilob,  islohot  nomini  olgan  bu  o'zgarish  manufaktura  sanoatining  rivoji 
bilan  bog'liq.  Dastlabki  paytlarda  bu  sohada  mato  to'qish  asosiy  edi.  U  nihoyatda 
foyda keltiruvchi sohaga aylandi. Matoga talab oshdi, uni qondirish uchun, sanoat 
uchun kerakli xom ashyo bazasini yaratish talab qilindi. Xom ashyo esa jun bo'lib, 
qo'ylardan  olinardi.  Manufaktura  rivojiga  jun  kerak,  buning  uchun  qo'ylar  sonini 
oshirish  talab  etildi,  ko'p  qo'y  boqish  uchun  esa  yangi  keng  yaylovlar  zarur, 
oqibatda chakalakzor, botqoq, bo'z erlar chegaralanib («erlarni chegaralash» degan 


 
117 
ibora  shundan  kelib  chiqqan)  yaylovga  aylantirildi,  Dehqon  (yomen)lar  o'z 
erlaridan  haydab  chiqarildilar,  erlari  esa  tortib  olinib,  yaylovlarga  aylantirildi. Bu 
jarayonning  muhim  ahamiyati  bor:  1.  manufaktura  (sanoat)  uchun  xom  ashyo 
ko'paydi;  2.  sanoatga  ko'p  va  arzon  ishchi  kuchi  etkazib  berildi  (  erdan  mahrum 
bo'lgan,  haydalgan  dehqonlar  ish  kidirib  shaharlarga  borganlar).  Oqibatda  sanoat 
tez  o'sa  boshladi,  yangi  sinflar  paydo  bo'ldi.  Demak,  sanoatdagina  emas 
(manufaktura),  qishloq  xo'jaligida  ham  kapitalistik  munosabatlar  g'alaba  qozondi. 
Mamlakatning  iqtisodiy  rivojlanishiga  yo'l  ochib  berildi.  Lekin  ko'plab 
dehqonlarning  ekspropriasiya  qilinishi  (ersizlantirilishi),  ularni  zo'rlik  yo'li  bilan 
yollanma  mehnatga  jalb  etilishi  (chunki  boshqa  iloj  yo'q)  qarama-qarshilikni 
kuchaytirdi,  oqibatda  1641-1660  yillarda  Angliyada  inqilob  bo'lib  o'tdi.  XVII 
asrdagi  Niderlandiya  keyingi  ikkinchi  bu  inqilob  burjua  inqilobi  bo'lib,  u 
Angliyadagi  feodal  jamiyatga  chek  qo'ydi.  Angliya  respublika  deb  e'lon  qilindi, 
parlament vujudga keldi, demokratik jarayon kuchaydi.  
Angliya  iqtisodiyotida,  sohibkorlarning  boyishida  mustamlakachilik  siyosati 
katta  o'rin  egalladi.  Gollandiya,  keyinchalik  Fransiya  ustidan  dengizda  erishilgan 
g'alaba  tufayli  Angliya  jahondagi  eng  yirik  va  kuchli  dengiz  davlatiga  aylandi. 
Inqilobgacha  va  to  1830  yillargacha  bu  erda  proteksionizm  (savdoda  chetga 
ko'proq  chiqazib,  chetdan  kamroq  kiritish)  siyosati  (eksport  importdan  ko'p) 
o'tkazilgan, bu esa savdoning (ayniqsa o'z mustamlakalariga) keskin o'sishiga olib 
keldi. Demak, savdo, tovar-pul munosabatlari ham keskin oshdi.  
Xalq xo'jaligining  yuksak  rivoji ilmiy  kashfiyotlarni taqozo etdi. Shu davrda 
Angliyada  tabiiy  fanlar,  ayniqsa  mexanika,  astronomiya  va  fizika  tez  rivoj  topdi. 
Bu  davrning  eng  buyuk  vakili 

Download 2,43 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   142   143   144   145   146   147   148   149   ...   321




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish