O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi urganch davlat univеrsitеti pedagogika va psixologiya kafеdrasi

Psixologiya tarixida psixika mezoni. 2.Psixikaning ob’ektiv va sub’ektiv mezonlari.
Jamiki materiya, jonsiz anorganik materiyadan tortib, to organik materiyaning yuksak hamda murakkab shakli - inson miyasigacha moddiy oiamning umumiy xususiyatiga, ya'ni turii ta'sirlarga javob qaytarish qobiliyatiga egadir, Jonsiz tabiatda harakat jism yoki moddalaming o’zaro mexanik, fizik va kimyoviy munosabatlari tarzida namoyon bo’Iishi mumkin. Materiyaning aks ettirish shaklioi quyidagicha ifodalash mumkin:
MATERIYAWNG AKS ETTIRISH SXEMASI
organik raateriya
anorganik materiya
Voqelikdagi tasirni
Biologik
Psixik aks etish qobiliyati-materiyaning uraumiy xususiyatidir.
Lekin olamda tirik va o’lik tabiatni aks etishi turiichadir. Tirik materiyaning tashqaridan ta'sir etayotgan moddalar almashimiviga javob berishi ta'sirlanuvchanlik deb ataladi. Oddiy ta'sirianuvchanlik barcha o’simliklarga xos. Evoiyusiya jarayonida organizmlar tashqi muhit bilan munosabatlarinmg umumiy turini o’zgarisM rsatijasida ta'sirlanuvchanlikning sifat jihatidan yangi bosqichga o’tishi sezuvchaniikni yuzaga keiishiga sabab bo’ladi.
A.N.Leontev gipotezasi.
A.N.Leontevning faraziga asosan sezuvchanlik "genetik shunday ta'sirlanuvchan!ik-ki tashqi muhit ta'siriga organizrnni yo’naltiradi va buning natijasida organizm tashql muhitida signal vazifasini bajaradi.
Demak, sezuvchanlik shunday ta'sirlanuvchanlik-ki, uning natijasida hayot uchun zamr ta'sirlar signallashadi. Sezuvdianlikning namoyon bo’lishi, psixikaning paydo bo’lishiga ob'ektiv bioiogik belgi slfatida. xizmat qiladi. Psixik ta'sirlamivchanlikning o’ziga xos yuqori sifat o’zgarishi -sezuvchanlik-psixik aks ettirishning oddiy turi yuzaga kelganida boshlanadi. hayvonlar evolyusiyasi jarayonidagi psixikaning sifat o’zgarishlarini A.N.Leontev o’zi ifodalagan psixik rivojlanish bosqichlariga asos qiiib oidi. A.NXeontev bo’yicha psixika rivojlanish bosqichlarining jadval ko’rinishi va ularning sxematik ifodalanishi:
\\\
ASOSIY BOSQICHLAR
Intettektual bosqich - predmet-lararo aloqalami aks ettiradi.
Perseptiv bosqich — predmetni idrok etish bilan bog’liq.
Sensor bosqich— elementar sezuvchanlik bilan boglanadi

v&eer
1. Elementar (sodda) sensor psixika bosqich - A.N.Leontev ta'rificha, tashqi muhit ob'ektiiing u yoki bu sifatiga qarab javob beraveradi, Bu oddiy sezish bosqichidir. K.E.Fabri fikricha, oddiy sensor pslxikaning ikki-past va yuqori darajasiga ajratiladi. Ko’pgina bir hujayralilar hamda ayrim. ko’p hujayralilarda psixik rivojlanishning past darajasi kuzatiladi. Bunda psixik faoliikning oddiy turiari namoyon bo’ladi. Elementar psixikaning yuqori bosqichida ko’p hujayrali umurtqasizlarda namoyon bo’iadi. Bu hayvonot evolyusiyasining zarur davridir. Nerv tizimi difiuz, to’rsimon ganglioz yoki zanjirsimon bo’lib, ular alohida predmetiarning sifatlarinigina aks eta oladilar. hayvonlar uchun ushbu bosqichda predmet olami mavjud bo’Imaydi, ular ob'ektni idrok eta olmaydilar. Ular psixik aks ettirishi oddiy sezgi tarzida bo’ladi.
2. Perseptiv bosqich bo’lib, u tashqi, ob'ektiv voqelikni yaxlit aks etishi bilan xnrakterlanib, alohida oddiy sezish turi emas. K.E.Fabrining fikricha, perseptiv psixikani ham ikki darajasi rnavjud. Past darajaga yuqori darajali umurtqasizlar kirmli. Perseptiv psixikaning quyi bosqichida mavjud bo’lgan hayvonlar uchun ijobiy t«'sii' ctuvchilarni faol izlash xususiyati xosdir.
Prcdmetni idrok etish-perseptiv psixikaning yuqori darajasidir. Ushbu daraja rlvojlnugan nerv tizimiga ega umurtqalilarga xosdir.
3. Intellektual bosqich - yuksak darajada rivojlangan nerv tizimiga ega, r, ya'ni odamsimon maymuniarga xosdir.