O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi urganch davlat univеrsitеti pedagogika va psixologiya kafеdrasi

Psixikani rivojlanish bosqichlari. Hatti -harakat formalari.
Hamma tirik organizmlar o’simlikSardan tortib, hayvonlargacha aks ettirishning biologik shakii seskanuvchaniik xususiyatiga egadir.
Seskanuvchanlik - tirik organizmning biologik ahamiyatiga ega bo’lgan ta'sirlariga javob qaytarish qobiliyatidir. Biotik, ya'ni biologik ahamiyatga ega boigan omillariga maxsus harakatlar bilan reaksiya qilish usullariga tropizm yokl taksisiar deyiladi.
Tropizm turlari quyidagi jadvalda yaqqol aks ettirilgan: ' • Tropizm turlari.
I Fototropizm


i------- Geleotropizm J
Barotropizm
1. Fototropizni - bu tirik organizmning yorug’lik ta'sirida harakatga kelishidir.
Masalan, yoz kuni tungi chiroq yorug’ligiga mayda chivinlarning uchib kelishi.
2. Termotropizin - tirik organizmning issiqlik ta'siri ostida harakat qilishga moyilligidir. Masalan, bahor keiishl bilan qashoratlarning jonlanib harakatga kelishi.
3. Xemotropizm - tirik organizmning fizik-ximiyaviy muhitni taniab olishga bo’Igan moyilligidir. Masalan, achigan, qatiq, mevalarga mayda chivinlarning yig’ilishi.
4. Topotropizm - tirik organizmlaming mexanik qo’zg’atuvchilar ta'siri ostida harakat qilishiga trioyiligidir, Masalan, chirigan olmaga tegilsa, unga yig’ilgan mayda hashoratlarning hammasi uchib ketadi. Misnoza o’simligiga tegilsa, u darhoi yaproqini yopib pladi.
5, Gemotropizm - tirik organizmning quyosh nuri ta'siri ostida harakat qilishga moyilligidir. Masalan, kungaboqar o’simligining quyosh nuri tomon harakatlanishi.
6. Barotropizm - tirik organizmning havo bosimi ostida harakat qilishga moyilligidir. Masalan, havo bulut boMganida, hsvoda uchib yurgasi hashoratlar yerga pastga qarab uchadilar.
7. Gidrotroptzm - tirik organizmning narniik suv ta'siri ostida liarakat qilishiga moyilligidir.
o’simliklarda aks ettirishning biologik shakli faqatgina tropizmlardan iborat bo’lib, bu harakaiiar o’simliklarga o’z-o’zini boshqarishiga yordam beradi, ya'ni ular o’zlari uchun foydali bo’tgan maobaga qarab intiladi yoki o’zini himoya qilishga doir boshqacha harakat qiladi. Masatan, nomozshomgul kechki payt ochilib, kunduzi yomqlikdan yopiladi.
Hayvonlarda aks ettirishning yangi turi - sezuvchanlik yuzaga keladi. Sezuvchanlik qobiilyati tufayli, hayvonlar, o’simliklarga nisbatan ancha ko’p ta'sirot1arni aks ettirish imkoniyatiga ega bo’ladi. hayvon nerv tizimi va miyasi qanchalik yuksak darajada taraqqiy etgan bo’lsa, uning psixikasi ham shunchalik yuqori bosqichga ko’tarilgan bo’ladi, Odamda psixikaning rivojlanishi eeg yuqori bo’lib, orig darajasiga ega.