O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent kimyo-texnologiya instituti «tasdiqlayman»

individuallik: talaba egallagan bilimi, ko‘nikma va malakalaridan kasbiy- metodik kompetentligini shakllantirishda foydalanib, individual ta’lim oladi;

talaba: egallagan kompetentligi asosida mustaqil ijodiy faoliyat bilan shug‘ullanadi. 0 ‘z amaliy faoliyatiga mos holda kasbiy-metodik faoliyat yurita olish shakl, metod, vositalarini o‘zi tanlaydi;

motivlar: talaba o‘z xohish-istagi, ma’naviy ehtiyoji va qiziqishlaridan kelib chiqqan holda kasbiy-metodik faoliyat yurita oladi. Texnologik jarayon va texnik obyektlami o‘z qobiliyatiga tayangan holda tanlaydi va ular bilan bog‘liq masalalarga yechim topadi;

o ‘z-o ‘zini nazorat qilish: talaba texnologik jarayonga oid o‘zi bajargan kasbiy-metodik faoliyat yurita olishga tanqidiy qaraydi va xatolardan xulosalar chiqaradi. Mustaqil faoliyat samaradorligini oshirish uchun maqbul usullar qo‘llaydi;

Kreativlik (ijodkorlik): talaba o‘z xulosalari asosida kasbiy-metodik faoliyat yurita olish usuliga muhim o‘zgartirishlar kiritadi;

natija: talaba o‘zining intellektual qobiliyatiga hamda metodik

kompetentligiga mos holda kasbiy-metodik faoliyat yurita oladigan, ijodiy tafakkurga ega, texnologik jarayon va texnik obyektlami mustaqil tanlay oladigan va mustaqil ijodiy faoliyat olib boradigan yetuk kompetentli mutaxassis sifatida namoyon bo‘ladi.

Metodik faoliyat yurita olish kompetentligini shakllantirishning umumiy

tuzilmasi
Bo‘lajak kasb talimi o'qituvchisining kasbiy-metodik kompetentligini shakllantirishni tashkil etish metodikasi bevosita B. Blumning bilim olish sohasidagi o‘quv maqsadlari taksonomiyasi asosida quyidagi olti toifadagi asosiy o‘quv maqsadiaridan iborat holda qarab chiqildi: Bilist. Tushunish Qo’llash Tahlil • Sintez Baholash
O‘quv maqsadlaming ushbu olti asosiy kategoriyalarini texnologik jarayonlarda va texnik obyektlarni qo‘llashda, metodik faoliyat yurita olish kompetentligini shakllantirish jarayonidagi ko‘rinishlarini ochib berishga harakat qilindi.

1. 
   Texnologik jarayon va texnik obyektlar haqidagi bilimlami egallashda metodik faoliyat yurita olish kompetentligini shakllantirish - ushbu kategoriya kasb ta’limi yo‘nalishi talabalarining metodik faoliyat yurita olish kompetentligini shakllantirish jarayonida egallangan texnik hamda texnologik ma’lumotlami xotirada saqlab qolish, mustaqil tafakkurlash natijasida qayta esga tushirish, ijodiy erkin fikrlash, mustaqillik xususiyatlarini namoyon etish kabi o‘quv maqsadlarini ishlab chiqishni nazarda tutadi(l-shakl).
   

1. 
   shakl. Talabalarni texnologik jarayon va texnik obyektlar haqidagi
   mustaqil bilimlari bo‘yicha kompetentligi
   

2. 
   Texnologik jarayon va texnik obyektlaming amaliyotga joriy etilishini tushunish - ta’lim olish turlarining bir turdan ikkinchisiga o‘rganshi, kasb ta’limi yo‘nalishi talabalarining mustaqil ishlarni tushuntirishi, natijalariga ta’sir qiluvchi takliflar kiritish, texnik vaziyatlaming o‘zgarishini nazarda tutadi(2-shakl).
   

2. 
   shakl. Talabalarni texnologik jarayon va texnik obyektlaming amaliyotda joriy etilishini tnshunish bo‘yicha kompetentligi
   

3. 
   Texnologik jarayon va texnik obyektlami amaliyotda qollash - ta’lim jarayonida amaliy faoliyat bilan shug‘ullanish, texnologik jarayon hamda texnik obyektlami amaliyotda qoilash ko‘nikma va malakalarini shakllantirish. Ushbu faoliyat davomida texnologik jarayon va texnik obyektlarni qollash qoidalari, usullari, shakllari nazariyalari sinab ko‘riladi (3-shakl).
   

3. 
   shakl. Talabalarni texnologik jarayon va texnik obyektlami amaliyotda
   

qo‘llash bo‘yicha kompetentligi

4. 
   Texnologik jarayon va texnik obyektlaming tahlili -texnologik jarayon hamda texnik obyektlar unsurlarini tahlil etib ular orasidagi munosabatni o ‘rganish. Mustaqil ta’limni tashkil etish asoslarini bilish. Ta’lim natijalari, tushunish va qo‘llashga qaraganda, yuqori intellectual darajali tavsiflanganligi sababli mustaqil bilim olish mazmunini hamda uning tarkibiy tuzilmasini bilishni talab qiladi(4- shakl).
   

4. 
   shaki. Talabalarni texnologik jarayon va texnik obyektlaming tahlili
   

bo‘yicha kompetentligi

5. 
   Texnologik jarayon va texnik obyektlaming sintezi - ta’lim natijalari talaba o‘quv faoliyatida mustaqillikka erishishni, ijodiy xususiyatga ega boMishini, mustaqil ta’lim olishning adekvat usullarini, shakllarini ko'rinishlarini va tizimlarini vujudga keltirishni nazarda tutadi
   

5. 
   shakl. Talabalarni texnologik jarayon va texnik obyektlaming sintezi
   

bo‘yicha kompetentligi

6. 
   Texnologik jarayon va texnik obyektlami ta’lim jarayonida baholash - talabalar tomonidan mustaqil ta’lim olish jarayonida egallangan bilimlar, metodlami qabul qilingan maqsadni hisobga olgan holda baholash (6-shakl).
   

6. 
   shakl. Talabalarni texnologik jarayon va texnik obyektlami baholash
   

bo‘yicha kompetentligi
Kasb ta’limi yo‘nalishi bo‘yicha bakalavr-o‘qituvchilarini tayyorlashda kasbiy- metodik faoliyat yurita olish kompetentligini shakllantirishning metodlari va vositalariga to‘xtalib o ‘tdik. Kasb ta’limi yo‘nalishi bo‘yicha ta’lim olayotgan bo'lajak bakalavr o‘qituvchilaming kasbiy-metodik faoliyat yurita olish kompetentligini shakllantirish ta’lim olishning hamkorlikdagi va individual tarzdagi shakllar, mustaqil ta’lim olishning adekvat metodlari, o‘quv maqsadiga ko‘ra texnologik jarayonlarda va texnik obyektlami qo'llashda, mustaqil ta’lim jarayonidagi ko‘rinishlarini ilmiy asoslandi. Kasbiy-metodik faoliyat yurita olish kompetentligini shakllantirishning asosiy omili bo‘lib, mustaqil ta’limni tashkil etish metodlari hisoblanadi.
NAZORAT SAVOLLARI

1. 
   Benjamin Blum taksonomiyasini izoxlab bering.
   
2. 
   «Taksonomiya» so’zining ma’nosi nima?
   
3. 
   Kognitiv soha nima?
   
4. 
   Affektiv sohani izoxlang.
   
5. 
   Psixomotorli soha nima?
   
6. 
   Hamkorlikdagi kasbiy-metodik faoliyatni izoxlang.
   
7. 
   Metodik faoliyat yurita olish kompetentligini tushuntirib bering.
   

4. 
   MAVZU: BO’LAJAK O’QITUVCHILARDA KASBIY-PEDAGOGIK KOMPETENTLIGINI RIVOJLANTIRISHNING PSIXOLOGIK JIHATLARl REJA:
   

1. 
   Kompetensiya asosida yotuvchi psixologik komponentlar
   
2. 
   O’qituvchining kasbiy-pedagogik shaxsiy sifatlariga
   
3. 
   Pedagogning kasbiy faoliyatida kasbiy-pedagogik ko’nikmasini
   

Tayanch tushuncha va iboralar: metodologik asoslar,
pedagogic darajalar, dinamik xarakteri, salohiyat, motivlar, Qobiliyatlar, Maxsus qobiliyatlar, gnostik ko’nikmalar,
didaktik ko’nikmalar, komunikativ-rejissyorlik ko’nikmalar, bashorat qila olish ko’nikmalari
O’qituvchining asosiy faoliyati komil insonga ta’lim va tarbiya berishdan iborat ekan, ana shu pedagoglami yetkazib berishda faoliyat olib bonivchi oliy ta’lim o'qituvchisi zimmasiga yanada og’ir vazifalarni yuklashi aniq. Bu vazifalarni amaiga oshiruvchi shaxs, o ’qituvchi, pedagoglami tavyorlashga har tomonlama haqli va munosib bo’lishi va ana shu vakolatga ega bo'lishi lozim. Pedagog faoliyatini amaiga oshirishi uchun kasbiy mahorati hamda nazariy-amaliy tayyorgarligi yuqori bo’lishi kerak. Pedagogning u yoki bu mutaxassisligi bo’yicha tayyorgarligi o ’qituvchining nazariy va amaliy tajribaiari darajasini ko’rsatadi. Umuman olganda, psixologik-pedagogik bilimlar o ’quv dasturlarida aniq belgiiab qo’yilgan. Psixologik-pedagogik jihatdan o’qituvchining tayyorgarligi metodologik asoslar, pedagogic darajalar, shaxsning ijtimoiy takomillashib borishiga suyanadi. Mazmunan ta’lim-tarbiya maqsadlari va texnologiyalariga asoslanadi. Psixologik- pedagogik kurslari bo’yicha bilim olish jarayonida bakalavr fanlar yuzasidan tasavvurga ega bo’lishi, psixologik-pedagogik kurslari bo’yicha mavzular yuzasidan kerakli ma’lumotlami bilishi, malaka hosil qilishi va ulardan foydalana oiishi hamda ko’nikmalariga ega bo'lishi lozim. O'quvchilaming o ’quv faoliyatSarini samarali boshqarish uchun, bilimlami o ’zlashtirisb jaravonining mohiyati hamda
biiimiaming egaliash bosqidtiaridan yetarlicha xabardor bo'lish. Bilimning egallash quyidagi bosqichlarda kechadi:

1. 
   bosqich: idrok etish (aniq maqsadga yo'naltirilgan anglash jarayoni) bo’lib, u tanlash xususiyaiiga ega. SHu boss o ’quvchilarga mavzuni, ya’ni, learning nimani o'rganishlari (masalani qo’yishjni Tushuntirib berish orqali o ’quv materiall bilan dastlabki tanishish amaiga oshiriladi.
   
2. 
   bosqicb: o ’quv materialni anglab yetish bo’lib, u ma’lumotlarning nazariy jihatlarini ajratib olish va tahlil qilisndan iborat. Bunda asosiy psh lsh p t topish, tushunchani ajratib olish, ulsrning belgilarini asoslab berish. tushuntirish materialning xususiyatini aniqlab olish, misollar va tushuniiruvchi daiillar to’plamini o ’rganib chiqishi kerak.
   
3. 
   bosqich: eslab qolish va mustahkamlash bo’iib, o ’zlashtirilgan bilimlami uzoq vaqt davomida saqiab qoltshdan iborat. Unda idrok etish faoliyati ko’proq mashqlar, mustaqil va ijodiy masalalar xususiyatiga ega bo’ladi. Bosqich yakunida o ’quvchiiar nazariy materialisml biladilar va ulardan mashqiami bajarish, masalani u echish, teorcmani isbctlashda foydalanishrm biladiSar (amaliy ko’nikma, maiakalar shakllanadi)
   
4. 
   bosqich: bilimlami amaliyotda qo ’llashdan iborat. BiUmlarm qo’llash o’rganilayotgan material ning mazmuni xususiyatiga qarab faoliyat turli shakl (o’quv rnashqlari, laboratoriya ishiari, tadqiqot lopshiriqlari, msktab yer maydonidagi ishlar)iarda amaiga oshmHshi mumkin. Bilimiarni egallashda o’zlashtirilgan ilmiy ma’lumotlar bosqichinabosqieh boyib va mustahkamianib boradi. Bu hoiat bilimiarni egallashning dinamik xaraklerini ifodalaydi. Jarayormi sxema yordamida quyidagi I -chizma bo’yicha ifodalash mumkin. Psixologik- pedagogik va ixtisoslik fanlari bo’yicha bilimlar kasbiy kompetensiya egasi bo’lish uchun yetarli emas, bu bilimlaming ko'pchiiigi, xususan, nazariy, amaliy va metodologik bilimlar o ’qituvchining itellektuai amaliy ko’nikma, malaka va mahoratini oshishiga sabab bo’iadi. Pedagogik k o ’nikma, malaka va maiiora* keng qamrovli uziuksiz faoliyat bo’iib, shaxs kamoloti uchun xizmat qiladi. Bu tushuncha nazariy bilimlaming bo’lg’usi o’qituvchilar amaliy tayyorgarligidagi ahamiyatini va kasbiy sifatlarini hamda pedagogic qobiliyatni yanada oshiradi.
   

1-chizma. Bilimlarni egallashning dinamik xarakteri O’qituvchining kasbiy- pedagogik shaxsiy sifatlariga quyidagilami kiritish mumkin:

• 
  T a ’lim oluvchilarga xushmuomaia va qiziquvchan munosabatda bo’lish
  
• 
  O’z jamoasi a ’zoiari va o''qit.uvchiiarnmg tanqidlariga tayyor bo’ilshiik, o ’z faoliyatiga o ’zgarishar kirita clish;
  
• 
  ijtimoiy voqelik va atrof-muhitga nisbatan shaxsiy qarashlariga ega bo’lish va ulami ta ’lim oluvchiiar bilan muhokama qilish o ’rtoqlashish;
  
• 
  Tanqid va refleksiya (o z -o ’zini nazorat va tahiil qilish)ga nisbatan yuqori layoqatda bo’lish;
  
• 
  Nasihatgo’ylik va manmanlikdan o’zini saqiay olish;
  

-- Muhokama qilinayotgan har qanday rauanmio va qarashlarga to’g ’ri munosatbatda bo’iish;

• 
  O’z sha’niga aytiiayotgan tanqidiarga samimiy munosabatda bo’lishlik;
  
• 
  Shaxsiy yondashuv va o ’z ta ’lim yo’nalishiga ega bo’lish va beparvo bo’lmaslik;
  
• 
  O’z fikr va qarashlarini ta ’lim oluvchiiar bilan o ’rtoqlashish;
  
• 
  Ifbdali so’zlash, ravon, so’z boyiigiga ega bo’lish.
  

Shuningdek, tahiil qilib chiqilgan ilmiy tadqiqrt ishlari shuni korisatadiki, o’qituvchirning kasbiy sifatlarini shakllanganligining asosan motivatsion xislatlar, inteilektua salohiyat, irodaviy sifatlar, amaliy ko’nikmalar, hissiy sifatlar hamda o’z -o ’zin; boshqara olish sifatlari tashkii etadi. Kasbiy faoliyatida pedagogik vazifalami hal etilishi. avalombor, tarbiya sub’ektining individiual sifatlariga tayanadi. Ushbu sifatlar o ’zining rivojlangan ko’rinishida insonning to’la shakllangsnligini, individualligini, har tomonlama barkamolligini tavsiilaydi. Ularning rivojlanganlik darajasi shaxsning ijtimoiy faolhgi, hayot tarzi, baxti va jamiyatda o ’zini qay tarzda tutishini be'gilab beradi, pedagogning esa kasbiy kompetentligini shvkllvnsshida o ’z aksini topadi. Quyida bo’lajak o’qituvchilarnipg kasbiy kompetentligini shaklianishida yetakchi o ’rin tutuvchi asosiy sifatiarning mohiyati haqida to’xtalib o ’tiladi;
Motivatsion xislatlar insonning butun hayoti davomida shakllanib, rivojlanib boruvchi tanlagan kasbiga bo’lgan. elitiyojlari, motivlari va maqsadlarni qamrab oladi. Motivatsion xisilatlarning salmoqli qismini rag’batlantiruvchi g ’oyalar tashkii etadi. U inson hayotining muayyan bosqichida shakllanadi va yashaydigan joy bilan bog’liq bo’iadi (maktab o'quvchisi, talaba, o ’qituvchi faoliyati rag’bad). Ta’lim olish motivatsiyasi insonni bilim olish va unga ongli yondashish, bilish usullarini egailash. faol bo’lishga undovchi maqsadlar tizimi, ehtiyojlar va motiviami qamrab oladi.
Ko’pchilik holatlarda motivatsiya o’qituvchilar tomonidan yaxiit tizim emas, balki elementlar ketma-ketiigi sifatida qabui qilinadi. Sunday holatlards aiohida rnotivatsiyalar, qiziqishlar yuzaga chiqadi va albatta quyidagi maqsadiar qo’ytladi: o ’z faniga va tanlagan kasbiga qiziqsshning shakilanishi, yangi mazmun va texnika-texnologiyani o ’rganishga ma’suliyatlii yondashuvni tarbiyaiash. Demak, motivat.ii.on xisial - o ’quv hamda kasbiy harakatlami eski qarashlardan holi bo’igan holda amaiga oshirishga intilish, ijodiy qiyirichiliklarga tayyor bo’lish hamda bu boradagi yutuqlaiga, ijodiy jarayonlarga intilish, topilgan ycchimlardan qoniqish hosil qilish. Bunda yetakchi motivlar -■ o ’zining yangi yechimlarini topishga qiziqish, ijodiy faoliyatini tashkil etishga intilishdir.
Demak. intelektual salohiyat - fikrlashning kreativligi (nostandart yechimlar qabul qiluvchi shaxsning botiniy qobiliyati),, muammoii ta ’lim ko’nikmalarni egallaganligi (muammoni ko’ra bilish, uni shakllantirish, muammoni hal etish yo’llarim topish va hokazolar), moslashuvchanligi hamda tizimli'igi, ijo d iy tasawur, modellashtirish, loyihalash, bashorat qilishga, yangi g’oyalami topishga moyillik Tikuvchilik buyumlarini modellashtirish jarayonida talabada odam gavdasining tuzilishi, yoshi, tavsiya etiladigan gazlamaning turiga qarab, modeliami tanlash va uni modellashtirishda yuzaga keladigan muammolarni to’g’ri hal qilishda unga berilgan bilimlardan ijodiy tasaw u r qilish hamda yangi g ’oyalami topishga int.ilish seziladi.
Irodaviy sifatlar maqsadning ongli ravishda belgilanashi bilan tavsiflanadi Irodali insonga maqsadga intiiuvchanlik, ichki va tashqi to’siqlami, jismoniy va aqliy zo’riqishlami yenga olishlik, o’zini tuta bilishlik va tashabbuskoriik xislatlari - xosdir.
Demak, irodaviy sifat - izlanish davomida, modellashtirish hamda o’quv va kasbiy vazifalami hal qilish uchun o’z faoliyat yo’lini yaratishda iroda sifatlarini namoyish qilish. Ixtisoslik fanlari da berilgan individual topshiriqlarni - murakkab fasonli buyumlami rnodellashtirishda taiabaning irodaviy sifatlari va izlanish faoliyatlari shaklianadi.
Hissiy sifatlar nafaqac hissiyoifar balki. o ’z-o’zini baholash sifatlari bilan ham tavsiflanadi. Shu sababli pedagogik maqsadlami belgilashda hissiy sifatlami shakllantirish va rivojlantirisbga e ’tibor berish juda muhim ahamiyat kasb etadi, ya’ni:

•