O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti

Reklama samaradorligini baholash 

 

Reklamani yaxshi rejalashtirish va uni boshqarish samaradorligini 

baholashni ko‘zda tutadi. Ko‘pchilik reklama beruvchilar reklamaning 

kommunikativ samarasini, ya’ni uning tovar haqida xabardorlik, bilish 

yoki afzal ko‘rish haqidagi darajasiga potensial ta’sir etishini baholashga 

urinadilar. Kommunikativlikka qo‘shimcha ravishda reklama beruvchi-

lar shuningdek, reklamaning tijoratdan samarasini ham baholashni 

xohlar edilar. 

Kommunikativ samarani tadqiq etish reklamaning iste’molchiga 

ta’sir etish samaradorligini aniqlashga yo‘naltirilgan. Bunday tadqiqotlar 

(uni reklama testlashtirish, deb ham ataydilar) reklama e’loni joylash-

tirilgunga qadar ham, uni e’lon yoki translyatsiya qilingach ham 

o‘tkazilishi mumkin. 

Reklamaning tijoratdan samarasini baholash umuman, kommuni-

kativ samarani baholashga nisbatan sezilarli darajada qiyin. Savdo-sotiq 

darajasiga tovarning tavsifi, uning narxi va savdoda mavjudligi, 

shuningdek, raqobatchilarning xatti-harakatlari kabi ko‘plab omillar 

ta’sir qiladi. Bu omillar qancha kam bo‘lsa, ularni nazorat qilish ham 

shunchalik soddalashadi. Reklamaning savdoga ta’sirini baholash ham 

shuncha oson bo‘ladi. Hammadan osoni, reklamaning bevosita 

marketing o‘tkazishda savdo hajmiga ta’sirini baholash, eng murakkabi 

esa – firma imijini yoki savdo markasini shakllantirishga yo‘naltirilgan 

360 

 

reklamadan foydalanishni baholashdir. Bu masalani hal qilish variant-

laridan biri 12.4-rasmda keltirilgan.  

 

 

 

 

 

 

 

12.4-rasm. Savdo-sotiq hajmiga reklamaning ta’sir etishini baholash formulasi 

 

Tadqiqotchilar reklamaning savdo hajmiga ta’sirini tajribalar yorda-

mida o‘tgan davrlarni tahlil qilish asosida baholashga urinmoqdalar. 

Retrospektiv yondashuv o‘tgan davrdagi savdo hajmi va reklamaga 

xarajatning o‘zaro aloqasini statistik (hisoblab) chiqarishda ko‘rinadi. 

Boshqa tadqiqotchilar reklamaning savdo hajmiga ta’sirini baholash 

uchun eksperimental yondashuvdan foydalanadi. 

Tadqiqochilarning  yanada ko‘proq qismi reklama xarajatlarining 

savdo hajmi o‘sishiga ta’sirini baholashga urinadilar va faqat 

kommunikativ samarani o‘lchash bilan qanoatlanmaydilar. 

Bevosita savdo - xarid jarayonining ma’lum bir bosqichlarida, 

ayniqsa, xaridorning o‘zi sotayotgan tovarni afzal ko‘rishiga erishish va 

uni sotib olishga undash kerak bo‘lganda eng samarali kommunikatsiya 

vositasidir. Shuning uchun soddaroq vazifalar kommunikatsiyaning 

arzonroq texnik vositalari orqali uzatilgan sari, savdo xodimlarining 

strategik marketingdagi roli kuchayib boradi.  

To‘g‘ridan to‘g‘ri (bevosita) savdo – savdoning mustaqil vositachi-

lar xizmatlaridan foydalanmagan holda xaridorlar bilan to‘g‘ridan to‘g‘ri 

aloqa o‘rnatish imkonini beruvchi metodi. 

To‘g‘ridan to‘g‘ri (bevosita) savdo operatsiyalari o‘tkazish ustidan 

to‘liq nazorat yuritishga, o‘z tovarlari bozorini yaxshiroq o‘rganishga, 

o‘z iste’molchilari bilan uzoq muddatli munosabatlar o‘rnatishga, o‘z 

takliflariga tez o‘zgartirishlar kiritishga, mahsulot sifatini oshirish 

bo‘yicha iste’molchilar bilan hamkorlikda ilmiy izlanishlar olib borishga 

imkon beradi. Ishlab chiqaruvchi va xaridorning to‘g‘ridan to‘g‘ri aloqa-

lari munosabatlar marketingi rivojlanishi (interfaol marketing) asosini 

tashkil etadi, bunda foyda manbayi tovar emas, mijoz hisoblanadi. Bozor 

vakili marketingni uzoq muddatli munosabatlarda bir martalik bitimga 

aylantirishga urinadi. 

Firmaning 

reklama 

xarajatlari ulushi 

Ovoz  

ulushi 

Ong va qalb 

ulushi 

Bozorning 

ulushi 

361 

 

To‘g‘ridan to‘g‘ri (bevosita) savdo, asosan, ishlab chiqarish vosita-

lari bozorida tarqalgan. To‘g‘ridan to‘g‘ri sotishlar asosiy tur xomashyo-

larni qayta ishlash sanoatlariga yetkazib beruvchi neft, ko‘mir, stanok 

qurilishi kompaniyalari kabilar uchun xarakterli. Jahon tajribasi 

ma’lumotlariga ko‘ra, mashina va uskunalarning 2/3 ga yaqin qismi 

eksport ta’minlanishi savdo bo‘limlari, filiallar, agentlar, vositachilar 

orqali amalga oshiriladi, faqat 1/3 qismigina oraliq savdo bo‘g‘inlari 

tomonidan bajariladi. 

Keng iste’mol tovarlari bozorida to‘g‘ridan to‘g‘ri savdo yorda-

midan kam foydalaniladi. Ishlab chiqaruvchi bevosita iste’molchilar 

bilan ishlasa, u to‘g‘ridan to‘g‘ri savdoning bevosita marketing va 

shaxsiy sotish turlaridan foydalanishi mumkin. 

Bevosita (to‘g‘ridan to‘g‘ri) marketing – bevosita reklama orqali  

bevosita iste’molchilarga, ulardan reklama murojaatlariga to‘g‘ridan 

to‘g‘ri javob olish uchun mo‘ljallangan. Bevosita (to‘g‘ridan to‘g‘ri) 

marketingning quyidagi turlari mavjud: pochta bo‘yicha bevosita 

marketing, kataloglar bo‘yicha marketing, telemarketing, televizion 

marketing va elektron savdo. 

Pochta orqali to‘g‘ridan to‘g‘ri marketing (“direkt-meyl”) – pochta 

jo‘natmalarini (xatlar, reklamalar, namunalar va b.) potensial mijozlarga 

tarqatish yo‘li bilan amalga oshiriladigan marketing. Tarqatiladiganlar 

ro‘yxati ma’lum guruhdagi tovarlarning eng ishonchli xaridorlari 

ro‘yxati asosida shakllantiriladi. 

Kataloglar bo‘yicha marketing – kataloglar vositasidagi to‘g‘ridan 

to‘g‘ri marketing, mijozlar yoki ularning vakillari tomonidan 

do‘konlardan tanlangan tovarlar jo‘natiladi. 

Shaxsiy muloqot strategiyasini ishlab chiqish eng avval firmaning 

marketing strategiyasini amalga oshirishda savdo xodimi o‘ynaydigan 

rolni belgilab olishni talab qiladi. Buning uchun firma har bir tovar 

bozorida o‘z mijozlari bilan o‘rnatmoqchi bo‘lgan aloqa xarakterini 

aniqlab olishi kerak. Shaxsiy savdo - “o‘lchov bo‘yicha” shaxsiy va ikki 

tomonlama (muloqot) kommunikatsiya bo‘lib, uning maqsadi mijozni 

darhol xatti-harakat qilishga undashdir va u ayni paytda firma uchun 

axborot manbayi hamdir. 

 Savdoni  rag‘batlantirish  – reklamaga va shaxsiy savdoga 

qo‘shimcha bo‘lgan hamda muayyan tovar savdosini tezlashtirish va 

kengaytirishga qaratilgan barcha vaqtinchalik va mahalliy chora– 

tadbirlarni qamrab oladi. 

362 

 

Jamoatchilik bilan aloqalar (Public Relations) - tashkilot va jamoalar 

o‘rtasida maqsadga yo‘naltirilgan xatti-harakatlar orqali ruhiy 

hamjihatlik va o‘zaro ishonch muhitini yaratishga qaratilgan. Bu yerda 

kommunikatsiyalarning maqsadi faqat savdoni tashkil qilish emas, balki 

firma faoliyatini ma’naviy qo‘llab-quvvatlashdir. Bu an’anaviy 

vositalarga qo‘shimcha ravishda yarmarkalar, salonlar, ko‘rgazmalar, 

pochta tarqatish, telemarketing va kataloglar bo‘yicha savdo kabi 

bevosita kommunikatsiya vositalarini ham aytib o‘tish joiz. 

Jamoatchilik bilan aloqalar— korxona va turli xil aloqa qiluvchi 

auditoriyalar (jamoatchilik) o‘rtasida yaxshi munosabatlarni o‘rnatish va 

saqlashga qaratilgan harakatlarni korxona uchun manfaatli obro‘-e’tibor, 

ijobiy imijni yaratish vositasida yo‘lga qo‘yish. Buning uchun tashviqot, 

matbuot, ko‘rgazmalar va yarmarkalarda ishtirok etish, firma uslubini 

saqlab turish kabi usullar qo‘llaniladi.  

Yevropalik nazariyotchi va amaliyotchilar jamoatchilik bilan 

aloqalar tushunchasiga shunday tarif berishgan: «Tashkilot va keng xalq 

ommasi o‘rtasida yaxshi munosabat va o‘zaro bir-birini tushunishni 

yo‘lga qo‘yish va saqlab turishga qaratilgan faoliyatni doimiy asosda 

rejalashtirib borishdir». 

Jamoatchilik bilan aloqalar bo‘yicha mutaxassislar ishtirokida Mek-

sikada o‘tkazilgan konferensiyada bir necha kun davom etgan 

muhokamadan keyin boshqa bir tarif ushbu terminga munosib ko‘rildi, 

chunonchi: «Jamoatchilik bilan aloqalar — tashkilot va jamoatchilik 

manfaatlari yo‘lida xizmat qiladigan tendensiyalar tahlili, ularning 

oqibatlarini bashoratlash, tashkilotlar yo‘lboshchilariga tavsiyalar berish 

va rejalashtirilgan harakat va tadbirlarni amalga oshirish san’ati hamda 

ijtimoiy fandir». 

Keyingi yillarda Public Relations keskin rivojlanmoqda va 

marketing tizimida yirik va salobatli firmalarning murakkab, mustaqil, 

samarali quroli sifatida baholanmoqda. U iste’mol tovarlarini ishlab 

chiqaradigan sanoat firmalari va kompaniyalari tomonidan potensial 

xaridorlar doirasini kengaytirish, tovar haqida keng axborotga ega 

bo‘lish maqsadida ishlatiladi. 

Korxonaning bozor bilan kommunikativ aloqalari korxona bozorga 

o‘zining tovarlari, xizmatlari va ular haqidagi xabarlarni yo‘naltirishda 

namoyon bo‘ladi. Bozor esa korxonaga sotilgan mahsulot uchun pul 

mablag‘larini va mazkur tovarga bozorning munosabati qandayligi 

haqidagi axborotni qaytaradi. 

363 

 

Nazorat uchun savollar 

 

1. Reklama nima? 

2. Marketing kommunikatsiya vositalaridan qaysi biri samarali hi-

soblanadi? 

3. Marketing kommunikatsiyalariga nimalar kiradi? 

4. Reklama vositalariga nimalar kiradi? 

5. “Reklama to‘g‘risidagi” qonun qachon qabul qilingan va nechta 

moddadan iborat? 

6. Sotishni rag‘batlantirish deganda nimani tushunasiz? 

7. Sotuvchilarni rag‘batlantirish usullarini ayting. 

8. Iste’molchilarni rag‘batlantirishning asosiy usullarini ayting. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

364 

 

 

 

 

MASALALAR, TOPSHIRIQLAR VA MUAMMOLI 

VAZIYATLAR 

 

Vaziyatli topshiriqlar 

 

1-masala 

 

Dunyoda ustara (britva) dan foydalanuvchilar soni olti yuz million 

erkak va to‘rt yuz million ayoldan iborat, deb belgilash mumkin. 

Erkaklar bir yilda o‘rtacha 12 ta (oyiga bitta) ustaradan foydalanadilar. 

Ularning har birining narxi 50 sent. Ayollar yiliga taxminan 10 ta 

ustaradan foydalanishadi va ularning xarajati erkaklardan  taxminan  40 

sentga kam. Ustaradan foydalanuvchilarning jahon bozori hajmini 

jismoniy (necha kishi) va moddiy (qiymat) shaklda aniqlang.  

 

2-masala 

 

Rossiya bozorlarida 2009 – yilda 31,7 million dona mobil telefonlar 

sotildi shundan Nokia – 8,5 mln., Samsung-7,3mln., Motorola-4.7mln., 

Benq-siemens-3,8 mln. Sony Ericsson-3,6 mln. Boshqa kompaniyalar  

3,8 mln telefon sotishdi. Har bir bozor qatnashchisining hissasi ulushini 

hisoblab chiqing. Mobil telefonlar bozoridagi raqobat holatini baholang.   

 

3-masala 

 

Dunyoda birinchi bo‘lib issiq pitsalarni uyga yetkazib berish g‘oyasi 

bilan chiqqan «Domino» firmasi endigina ochilgan davrda haftasiga bor-

yo‘g‘i 15 dollar daromad olgan xolos.  Bu firma o‘z qarzlaridan 10 yil 

davomida qutula olmagan. Lekin, keyinchalik, bu firma yuzlab shaxob-

chalarga ega bo‘lgan, aylanma kapitali 2 millard dollardan oshib ketgan 

yirik kompaniyaga aylangan. Bu firma faoliyatining boshlang‘ich 

davrida muvaffaqiyatga uchray olmaganligining asosiy sababi nimada 

edi, deb hisoblaysiz? Bu kompaniyaning keyinchalik muvaffaqiyat 

qozonishiga nimalar sabab bo‘ldi? 

365 

 

4-masala 

 

 

Turistik firmaning marketing muhiti mikro va makro muhitlarni o‘z 

ichiga oladi. Mikro muhitga firmaning faoliyatiga bevosita ta’sir etuvchi 

omillar kiradi. Masalan, turistik firmaning mikromuhitiga firmaning 

o‘zi, uning ta’minotchilari, raqobatchilari, iste’molchilari, oradagi vosi-

tachilari hamda keng jamoatchilik fikri kiradi. Sizningcha, bu omillardan 

qaysi biri eng muhim, deb sanaladi? Bu omillardan birortasini boshqa-

laridan ustun qo‘yish to‘g‘rimi? 

 

5-masala 

 

Toshkentdagi ayrim yuqori darajada xizmat ko‘rsatuvchi mehmon-

xonalarda sotiladigan ba’zi bir tovarlarning narxlari biroz qimmat. 

Masalan, plastmassa idishdagi 1,5 litr hajmdagi mineral suvning narxi 

3000 so‘m atrofida belgilangan. Xuddi shu suvni mehmonxona tash-

qarisida 1200-1300 so‘mga sotib olish mumkin bo‘lgan taqdirda narxlar-

ning bunchalik yuqori belgilanishiga nimalar sabab bo‘lgan bo‘lishi 

mumkin? 

 

6-masala 

 

«Xushtaom» nomli umumiy ovqatlanish firmasi oshxona jihozlari, 

asboblari sotib olish maqsadida «Maishiy mollar» firmasi bilan 

shartnoma tuzdi. Shartnomaga ko‘ra xaridor 100 % to‘lovni amalga 

oshirgandan so‘ng sotuvchi korxona asboblar va jihozlarni yetkazib 

berishi lozim. Xaridor 50 % to‘lovni amalga oshira olmasligini ma’lum 

qildi.Vaziyatni hal qiling. Tomonlar huquqlarini asoslab bering. 

 

7-masala 

 

Ekspert jurnalining 2000 yil № 12 sonida shved mebeli chiqaradi-

gan IKEA firmasining Rossiyadagi do‘kon – ombori haqida ma’lumotlar 

nashr qilingan. 

Firmaning kapitali - 2899 rubl. 

Tungi lampa - 129 rubl. 

Vino uchun bokallar – 146 rubl. 

366 

 

Ushbu firma Rossiyadagi 3 – 4 tadan iborat bo‘lgan oilalarni o‘zi-

ning xaridorlari deb, hisoblaydi. Ularning 1 oylik daromadi 200$ – 400$ 

gacha va kvartiralarning umumiy maydoni 52 kv.m. Yarim asrlik 

kompaniyaning asosiy shiori-“ommaviylik”, “oddiylik”, “arzonlik”. 

Butun dunyo bo‘yicha 158 ta kompaniyalarining do‘konida yuqoridagi 

talablar bir necha oddiy uslublar bilan faoliyat yuritadi. Firma tomo-

nidan atigi 10 % assortimentdagi mebel ishlab chiqiladi. Qolgan qismi 

mol yetkazib beruvchi yoki ta’minotchilardan sotib olinadi.  Shu bilan 

birga ular bilan dizayn ishlab chiqiladi va mahsulotning tannarxini 

pasaytirish uslublari izlanadi. Narxlarni tushirish va sifatni ko‘tarish 

maqsadida IKEA kompaniyasi eshik ishlab chiqaruvchilarga stolning 

ustki qismlari (“Stoleshnitsa”) ni, stolning oyog‘ini va karkasini super-

marketlar uchun metalldan aravachalarni ishlab chiqaruvchi fabrikaga 

buyurtma beradi. Firma mebelni ajratilgan turda kam joyni egallashi 

evaziga tashish uchun ham iqtisod qilib past narxlarni ushlab turadi. Eng 

asosiy yangilik mebelni xaridor do‘kondan o‘zi olib ketadi va mustaqil 

turda yig‘adi. Bunda mebelni yig‘ish, chakana sotish va yetkazib berish-

dagi iqtisod, ya’ni tejamlilik yaqqol ko‘rinadi. Barcha do‘konlar shahar-

dan tashqarida joylashganligi evaziga yerlarni egallab turish uchun narx-

lar to‘lovi juda past. IKEA kompaniyasi Rossiya ishlab chiqaruvchilarini 

ham jalb qiladi. Shu sababli mahalliy ishlab chiqarish mahsulotlarining 

bir qismi ham past narxlarni ushlab turishda yordam beradi. Shunday 

qilib IKEA do‘konidagi o‘rtacha xarid 40$ ni tashkil etib, analitik 

tahlilchilar fikriga ko‘ra Rossiyadagi mebel biznesini to‘liq o‘zgarishiga 

va’da beradi. Quyidagi savollarga javob berib, vaziyatni tahlil qiling.  

Rossiya  IKEA maqsadli bozoriga xarakteristika bering (tavsif).  

IKEAni narx strategiyasi va narx siyosatining maqsadini aniqlang.  

IKEA firmasining mahsulotiga past narxlarga nima evaziga erishi-

ladi.  

IKEA mahsulotlarining sifati haqida nima deyish mumkin?  

Ushbu mahsulotni maqsadli bozoriga e’tiborni jalb qilishda narx 

qanday rol o‘ynaydi?  

“Xarid qil va sot” savdo majmuasi “BOBO” mahsuloti narxini 45 

rubldan 42 rublgacha tushirdi. Shuning evaziga sotuv hajmi 64200 dan 

66100 donaga ortdi. Talabning elastikligini aniqlang.  

 

367 

 

8-masala 

 

Firma 1 tipdagi va 1 xil narxdagi sharikli ruchkalarni ishlab chiqa-

radi, sotadi va o‘tkazilayotgan reklama birdaniga butun bozorga va 1 

tipga yo‘naltirilgan. Firma bozorni egallashi uchun qaysi strategiyasini  

qo‘llaydi? 

9-masala 

 

Rossiyaning Samsung firmasi o‘zi doimiy potensial xaridorlarini 

o‘rganish jarayonida olgan ma’lumotlari quyidagi umumlashtirilgan 

ko‘rinishda berilgan: 

Potensial televizor xaridorlarining yosh bo‘yicha tarkibi:  

-18 yoshgacha-3% 

-19-24 yoshgacha-16% 

-25-29 yoshgacha-12% 

-30-39 yoshgacha-27% 

-40-49 yoshgacha -20% 

-50-59 yoshgacha-12% 

-60 va undan yuqori 11% 

Potensial televizor xaridorlarining taqsimlanishi ularning bandligi 

yoki mashg‘ulotlar bo‘yicha bog‘liqligi:  

Oliy ma’lumotli mutaxassislar 26,6% 

Texnik xodim -14,3% 

Uy bekalari -10,7% 

Nafaqadagilar -11,9% 

Talaba -8,7% 

Menejerlar - 6,7% 

Ishsizlar - 4,5% 

Malakasiz ishchilar -2,7% 

  Boshqa kasbga yo‘naltirilgan, o‘zlarini kategoriyaga tegishli 

hisoblaganlar- 2% 

Javob berishga qiynalganlar- 4% 

Jami -100% 

Potensial televizor xaridorlarining daromad darajasiga mos holda 

taqsimlanishi: 

Boylar -6% 

O‘rta sinf- 52% 

 

368 

 

Kambag‘al -8% 

Qashshoqlar- 3% 

Samsung firmasi televizorlarining faol xaridorlari segmentini tasnif-

lang.  

Samsung firmasining maqsadga yo‘naltirilgan iste’molchilar 

guruhlarini aniqlang.  

-Firmaning Rossiya bozorlarini segmentlashda qo‘llaydigan belgi-

larni aniqlang.  

-Sizning firmangiz segmentatsiyaning qaysi belgilaridan foyda-

lanadi.  

-Sizning firmangiz bozorni egallashi uchun qaysi strategiyani 

qo‘llab quvvatlaydi.Tushuntiring. Nima uchun?  

- Firmangizning maqsadli bozorini tavsiflang. Uning jalb etuvchan-

ligini baholang.  

-Sizning firmangiz bozorda tovar o‘rnini egallashning qaysi 

strategiyasini qo‘llaydi. Tushuntirib bering. Nima uchun? 

- Firmangizning maqsadli bozorini tavsiflang. Uning jalb 

etuvchanligini (jozibadorligini) baholang. 

-Sizning firmangiz  bozorda  tovar o‘rnini egallashning qaysi 

strategiyasini qo‘llaydi ? 

 

10-masala 

 

Ekspress  jurnali dekabr oyida Nemislarning yirik “Henkel” zavodi 

mahalliy “Pemos” kir yuvish kukuni zavodini arzon narxda  sotib 

olganligini e’lon qildi. “Pemos”ning ilgarigi egasi Alfabank korxona-

ning aksiyalarini 1015 mln.dollarga sotdi (haqiqiy summa oshkor 

qilinmadi). “Pemos”zavodi eng yirik kir yuvish kukunini ishlab 

chiqaradigan zavod bo‘lib, uninig Rossiya bozoridagi hissasi 16 % ni 

tashkil etadi. Rossiya ishlab chiqaruvchilari o‘rtasida eng yirik korxona. 

Procter end Gamble va Henkelning hissasi hisobida 1966–yili banrotga 

tushayotgan zavodni Alfabank sotib oldi. Ammo nochor holatdan 

chiqara olmasdan kimga sotishni o‘ylashga tushdi. 1998 – yil avgust 

oyidagi defolt bilan bog‘liq krizisdan so‘ng ushbu zavod Rossiya 

lideriga aylandi. “Ekspert” jurnali korrespondentining savollariga, ya’ni 

«Pemos» tovar markasining qiymati bitim qiymati ichiga kirish haqidagi  

savoliga ilg‘or menejerning javobi yo‘q kirmagan. Bizning fikrimizcha, 

“Pemos”ning to‘laqonli brendi yo‘q. Uni shakllantirish va siljitish 

369 

 

bo‘yicha hech kim maxsus turda shug‘ullanmadi. Brendni shakllantirish 

(kapital ham yuqori) sarmoya talab va riskli jarayon. Reklamaga juda 

katta xarajat qila turib, u real turda savdoni qanchaga ko‘targanini hech 

kim bilmaydi. Quyidagi savollarga javob berib vaziyatni baholang. 

A) Rossiya kir yuvish kukuni bozorida “Pemos” zavodi qanday 

raqobat pozitsiyasini egallaydi? 

B) Nega 1998 yildagi krizis “Pemos” kir yuvish vositasini Rossiya 

bozorida mashhurlikka olib keldi? 

V) “Pemos” tovar markasini brend hisoblasa bo‘ladimi? 

 

11- masala 

 

Yaqin kungacha Levistrauss firmasi narxi davlat tomonidan firma 

tovarlarini soxta modellari “Levis” markasida chiqarilayotgani haqida 

xavotirda edi. Firma 2 ta muammo bilan to‘qnashdi? 

A) o‘ta past sifat, juda mashhur markaning imijini yerga urayotgani. 

B) kelajakda sotuv hajmining tushib ketish ehtimoli. 

Sizning fikringizcha, firma yuqoridagi muammolarni yechishda 

qanday qaror qabul qilishi kerak? 

 

12-masala 

 

Firmangiz tovarining 3 ta daromad tahlilini o‘tkazing. 

 

13-masala 

 

 Firmangizning  tovar  nomenklaturasiga kenglik va chuqurligi, 

muvofiqligi garmoniya nuqtayi nazaridan xarakterlang. 

 

14-masala 

 

 “Procter and Gamble” nomenklaturasi bo‘yicha tanlash misolida 

qayd qiling.Tovar nomenklaturasining kengligi 6 ta assortiment guruhi 

bo‘yicha keltirilgan (haqiqatda korporatsiyada tovar assortiment guruhi 

keng miqyosda). 

-to‘yinganlik (24 ta tovar nomi); 

370 

 

- chuqurligi (masalan: “krest” tish yuvish pastasi 3 xil qadoqlash,               

2 xil oddiy va mentol), ya’ni taklif chuqurligi 6 ga teng. Tovar 

assortimentini optimallashtirish bo‘yicha o‘z takliflaringizni bildiring  

Firmangizning tovar nomenklaturasini tovarning bozor yoshi, uning 

elementlari nuqtayi nazaridan tavsiflab bering. 

O‘z firmangizning “bolalar”, “yulduzlar”, “sog‘in sigirlar”, “itlar” 

matritsasini tahlil qiling.