O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti



Download 1,52 Mb.
Pdf ko'rish
bet34/40
Sana08.10.2019
Hajmi1,52 Mb.
#23197
1   ...   30   31   32   33   34   35   36   37   ...   40
Bog'liq
F.Bazarova MARKETING


12.2. Servis xizmatni tashkil etish 

 

Tadbirkorlik va marketing faoliyatini axborotlashtirish bozor 

iqtisodiyotining muhim sharti bo‘lib, bu ikki yo‘nalishning samarali 

rivoji ko‘p jihatdan servis tadbirkorligiga bog‘liq. Servis – sotilgan 

mahsulot raqobatbardoshligining muhim elementlaridan biri va raqobat 

bozorida tijorat omadining kalitidir. 

Yakuniy iste’molchilar bilan bevosita aloqada bo‘lgan servis 

xizmatlari marketing tadqiqotlarida, iste’molchilarning ehtiyoj va 

talablarini o‘rganishda, xaridorlarining e’tirozlariga sabab bo‘luvchi 

tovarning sust tomonlari va kamchiliklarini aniqlashda, yangi modellar 

va mahsulot turlarini takomillashtirishda axborotlarning qimmatli 

manbasi hisoblanadi. 

Taraqqiy etgan mamlakatlarda servis sohasining ulushiga 55 – 60 

foiz yalpi milliy mahsulotning to‘g‘ri kelishi, xizmatlar iqtisodiyotining 

rivojlanib fan va ilmiy yo‘nalish sifatida shakllanganligining isboti bejiz 

emas. Xizmatlar qayerda va qaysi sohada bo‘lmasin raqobatdoshlik 

afzalligining manbayi bo‘lib hisoblanadi. Masalan, sanoatda (texnik 

xizmatlar, asbob–uskunalarni ta’mirlash, ishchilarni o‘qitish, malakasini 

oshirish, turli maslahatlar va h.k.), ana’anaviy xizmat sohasi tarmoqlari 

(banklar, turizm, mehmonxonalar, restoran va maishiy xizmatlar, 

sog‘liqni saqlash, ta’lim xizmatlari va h.k.) da. Marketing faoliyati bu 

sohalarning barchasini qamrab olib, o‘z funksiyalarini kengaytirib 

bormoqda. Iste’molchini o‘rganish, bozorni o‘rganish, rejalashtirish, 


342 

 

sotuvni tashkil etish, rag‘batlantirish, taqsimlash kanallarini tashkil etish 



va bevosita iste’molchi va xaridorlar bilan munosabatlarni shakllantirish 

ana shuday funksiyalardan hisoblanadi. Iste’molchi bilan doimiy 

aloqalar, ularni nimani va qanday narxda xohlayotganini o‘rganish 

orqali doimiy mijozlarni shakllantirish, ularni uzoq vaqt ichida o‘z tovar 

va xizmatlariga ishonch hosil qilgan mijozga aylantirish, firmaga yangi 

mijozlarni jalb qilish va ishontirishga qaraganda ko‘p marta arzonga 

tushishi amalda tasdiqlangan. 

Tadqiqotlar ko‘rsatishicha, mavjud mijozga takroriy sotuvlar tashkil 

etish va yangi mahsulotlarni sotish yangi mijozni jalb qilishga qaraganda 

olti barobar arzonga tushar ekan. Lekin ko‘p yillik mijoz tovardan 

qoniqmasdan ketib qolsa, qaytadan uning e’tiborini qozonish 25 barobar 

qimmatga tushar ekan. 

O‘zaro ta’sir funksiyasini boshqarish marketingning kommunikativ  

texnologiyasiga bo‘lgan qarashni kuchaytiradi. Marketinging 

Skandinaviya maktabi fikricha, marketing oldi-sotdi jarayonida ishtirok 

etuvchilarning barchasini manfaatlarini ko‘zlagan holda munosabatlarni 

o‘rnatish mexanizmidir. O‘zaro ta’sir marketingi kommunikatsiyaga 

alohida e’tibor qaratadi. Samarali kommunikatsiya har qanday faoliyatda 

muhim omil hisoblanadi. Sanoat marketingi yaqin va uzoq muddatga 

mo‘ljallangan ishlab chiqarish va sotish jarayonida sotuvchilar, 

xaridorlar va iste’molchilar bilan o‘zaro samarali aloqalarni o‘rnatishi 

juda muhimdir. 

O‘zaro ta’sir marketingi marketingni boshqarishning yangi 

konsepsiyasi bo‘lib, 1980-yili shved olimlari tomonidan taklif etilgan. 

Uning asosiy g‘oyasi marketing obyekti bo‘lib, oldi-sotdi jarayonining 

barcha ishtirokchilari o‘rtasida munosabatlarni o‘rnatishdan iborat. 

Iste’molchi, xaridor (ulgurji va chakana xaridor, ular iste’molchilar 

emas), hamkorlar, ta’minotchilar, xizmat ko‘rsatuvchilar bilan 

mustahkam aloqalar strategik faoliyatning asosini tashkil etadi. Omma 

bilan aloqalar, individual iste’molchini doimiy fikriga ega bo‘lish, 

so‘rovnomalar o‘tkazish orqali ularning potensial talabi va ehtiyojini 

bilish o‘zaro ta’sir marketingining maqsadidir. Strategik rejani ishlab 

chiqish va qaror qabul qilish tadqiqot izlanishlariga asoslanib amalga 

oshiriladi. Shu bilan birga qaror qabul qilishdagi javobgarlik firmaning 

barcha xodimlari zimmasiga yuklatiladi. O‘zaro ta’sir marketingi kon-

sepsiyasining vazifalarini bajarishda nafaqat marketolog, balki yuqori 

zveno menejerlari ham ishtirok etadilar. Uzoq muddatli o‘zaro manfaatli 

munosabatlar firmani mijozlar va xaridorlar bilan chambarchas 

bog‘laydi. 


343 

 

AQShlik olim K.Grenroos xizmat sohasi misolida o‘zaro ta’sir 



marketingining afzalliklarini ko‘rsatib, xaridorlar bilan o‘zaro 

munosabatlarning hayotiylik sikli kategoriyasini taklif etdi. Birinchi 

bosqichda marketingni maqsadi-potensial iste’molchilarda firmaga va 

uning xizmat turlariga qiziqish uyg‘otishdir. Ayni paytda iste’molchi 

firma haqida axborotga ham ega bo‘lmasligi, bunday xizmat turlari 

borligini ham bilmasligi mumkin. Bunday sharoitda ana’naviy 

marketing usullaridan foydalanamiz, ya’ni reklama, sotuv ko‘rgazmalar, 

jamoa bilan (ommaviy) aloqalar, personal sotuvlar yaxshi samara beradi. 

Xaridor firma va uning xizmat turlari bilan tanishgandan so‘ng u o‘zaro 

munosabatlarning ikkinchi bosqichiga, ya’ni xarid jarayoniga o‘tadi. 

Xizmatdan foydalanish, uni sotib olish o‘ziga xos xususiyatga ega. 

Xizmat turi moddiy yoki nomoddiy bo‘lishi mumkin. Atelye xizmati 

moddiy ko‘rinishga, ta’lim xizmati bilim olish jarayoni nomoddiy 

ko‘rinishga ega. Shunday bo‘lishiga qaramay har qanday xizmat bozor 

iqtisodiyoti sharoitida pullikdir (ayrim davlat tassarufidagi korxonalar 

xizmati bundan mustasno. 

Xarid jarayonini real jarayonga aylantirishdan oldin xaridor taklif 

etilayotgan xizmatning uning xohishiga, talabiga mos kelish-

kelmasligini, narxi imkoniyatlariga to‘g‘ri kelishini qiyoslab, so‘ng sotib 

olish haqida qaror qabul qiladi.  

Uchinchi bosqich iste’mol bosqichi bo‘lib, bu bosqichda  amalda 

xizmatning iste’molchining talablariga mos kelish – kelmasligini tahlil 

qilib, qay darajada qoniqish hosil qilganligi aniqlanadi. Firma 

xizmatidan to‘liq qoniqqan bo‘lsa, u yana takroran bu xizmatdan 

foydalanish uchun keladi va firmaning mijoziga aylanadi. Marketingni 

vazifasi iste’molchi bilan uzviy aloqada bo‘lib, uning fikr– mulohazasini 

o‘rganib, e’tiborga olib firma faoliyatini mukammallashtirishdan iborat. 

Firma rahbarlarining diqqat-e’tibori mijoz bilan firma xodimi o‘rtasidagi 

xizmat ko‘rsatish vaqtida muloqotning naqadar yuqori madaniyat va 

yuqori sifat darajasida bo‘lishiga qaratilgan bo‘lishi kerak. 

Xizmat turini taklif etayotgan firma xizmat ko‘rsatish jarayonida 

mijozga nihoyatda e’tiborli bo‘lishi, xizmat sifatiga e’tibori va 

mahoratini qaratishi va xizmat haqi ko‘rsatilgan xizmatning naflilik 

darajasiga mos kelishiga alohida ahamiyat berishigina mijozni o‘ziga 

jalb qiladi. Mijoz bilan bevosita muloqotda bo‘lib xizmat ko‘rsatayotgan 

xodim xizmatlar bozorini yaxshi bilishi, raqobatchi firmalarning xizmat 

turlarini, narxlarini kuzatishi va shu omillar tahlili asosida raqobat– 

bardoshlik afzalliklarini shakllantirishi lozim. 



344 

 

Iste’molchi bilan muloqotda qo‘pollik, xizmat sifatining pastligi, 



narxining balandligi kabi salbiy holatlar firma faoliyatiga putur 

yetkazadi, bir kelgan xaridor boshqa bu yerga kelmaydi. Shunday ekan, 

firmaning har bir xodimi firma kelajagi uchun harakat qilishi va 

“Iste’molchi – sxoh” shiorini doimo esda saqlashi lozim. Xizmat 

ko‘rsatish sifati darajasidan qoniqmagan mijoz albatta, firma rahbariga 

shikoyat bilan murojaat qiladi, bu esa noxush muammolarning kelib 

chiqishiga sabab bo‘ladi. Xizmat ko‘rsatish davrida o‘zaro munosabat-

larni yuqori darajada boshqarish va firma imijini ko‘tarish nafaqat 

marketologning, balki har bir xodimning burchidir. Bu vazifalarni to‘g‘ri 

bajarish xaridorning mijozga aylanishiga olib keladi. 

Umumlashtirib shuni aytish lozimki, an’anaviy marketing usullari 

ko‘proq bozorni, xaridor talablarini o‘rganishga qaratilgan bo‘lsa, o‘zaro 

ta’sir marketingi obyekti bo‘lib iste’mol jarayonidagi muloqotlar hisob-

lanadi. Agar samarali o‘zaro ta’sir marketingi olib borilmasa, yuqori 

sifat haqidagi reklama o‘zini oqlamasa, firma obro‘si tushishiga sabab 

bo‘ladi. Firmalarni o‘zaro ta’sir marketing konsepsiyasini muntazam 

ravishda qo‘llashga undovchi sabablar quyidagilardir: 

•  Texnologiyalarning o‘zgarishi. 

•  Xaridorlar talablarining kuchayishi. 

•  Raqobatchilar soni va ular salohiyatini kuchayib borishi. 

•  Axborotlar makonining globallashuvi. 

Bu sabablar firmani o‘z faoliyatiga keng qamrovli yondashishiga, 

mavjud taklif strukturasini ko‘rib chiqib, uni iste’molchi nuqtayi 

nazaridan o‘zgartirishlar kiritishga va ko‘proq yangiliklar kiritish orqali 

xizmat bozorida raqobatdosh bo‘lish uchun harakat qilishga yo‘naltiradi. 

Firmalar bozordagi o‘z mavqeyi va bozorda egallagan ulushiga 

qarab marketingning istalgan mos keluvchi konsepsiyasini qo‘llashi 

mumkin. Ularning har biri faqat yuqori samara olishga, iste’molchini o‘z 

mijoziga aylantirishga va raqobatda afzallikni qo‘lga kiritishga olib 

keladi. 


Zamonaviy marketing ishlab chiqaruvchi (vositachi) chiqargan 

mahsulotni butun ekspluatatsiya qilish davomida sifatli texnik xizmat 

ko‘rsatishi, servisni ta’minlab, uning ish qobiliyati saqlanishi bo‘yicha 

javobgarlikni o‘z zimmasiga oladi.  

Servis – bu mashinalar, uskunalar va uzoq vaqt foydalaniladigan 

boshqa tovarlarning sotilishi va ekspluatatsiyasi bilan bog‘liq, ularni 

doimiy ravishda yuqori samarali ishga tayyorligini ta’minlovchi 

xizmatlar kompleksi. 



345 

 

Servisga talab tovarga talabdan tug‘iladi, yaxshi servis esa xizmat 



ko‘rsatilayotgan mahsulotga talabni kengaytiradi. Tovarning yuqori 

darajadagi raqobatbardoshliligi sezilarli darajada yuqori sifatli servis 

bilan belgilanadi va shuning uchun firmalar bu o‘ta chigal ishga 

vaqtinchalik, deb qaramaydilar, aksincha, uni ta’minlash uchun pul va 

mablag‘ni ayamaydilar. Oqilona tashkil etilgan servis daromadning 

muhim manbayi bo‘lib qolishi mumkin: Amerika ma’lumotlariga 

qaraganda unga qo‘yilgan har bir dollar xizmat ko‘rsatish texnikalariga 

qo‘yilganlarga nisbatan ikki marta ko‘p foyda keltiradi. 

Servis sotishdan oldin va sotishdan keyin, kafolatli va kafolatlidan 

keyin kabi turlarga bo‘linadi. 

Sotishdan oldingi servisda ishlab chiqaruvchi firma potensial 

xaridorlarning taklif qilinayotgan tovarga har tomonlama talablarini 

o‘rganib chiqadi. Texnik xizmat ko‘rsatish bo‘limining xodimi loyiha – 

konstruktorlik ishlarida, sinovlar va ularni baholashda, ekspluatatsion va 

texnik hujjatlashtirishni tayyorlashda ishtirok etadi. Tovar sotiladigan 

joyga yetib kelgandan keyin servis xizmati ishchilari transportirovka 

vaqtida yuzaga kelgan nuqsonlarni bartaraf etadi, uskunalarni montaj 

qiladi. Savdo tarmoqlari ishchilari bilan birga servis xizmati xodimlari 

ham mashinani ishda namoyish qilishda ishtirok etishlari mumkin. 

Sotuvdan keyingi servis sof rasmiy belgilariga ko‘ra kafolatli va 

kafolatlidan keyinga bo‘linadi: ko‘zda tutilgan servis ro‘yxatidagi ishlar 

“tekinga” yoki to‘lov bilan bajariladi. Belgilar shuning uchun rasmiyki, 

ishlar ehtiyot qismlar va materiallar qiymati kafolat davrida sotilgan 

narx ichiga yoki boshqa (kafolatlangandan keyin) xizmatlarga kiradi. 

Umumiy qoidaga ko‘ra sotilgandan keyingi servis tovarning o‘zi 

sotilgandagiga nisbatan ko‘proq foyda berishga majbur. 

Kafolat davrida ishlab chiqaruvchi firma texnikaning uzoq, 

to‘xtovsiz ishiga bog‘liq hamma ishlarni o‘z zimmasiga olishga harakat 

qiladi. Ishlab chiqaruvchi firma sotib oluvchining xodimini (oddiy 

maishiy-texnika holatidan sotib oluvchining o‘zini) to‘g‘ri foydalanish 

qoidalari va usullariga o‘rgatadi, ekspluatatsiyasining to‘g‘riligini 

nazorat qiladi. Servis xizmati ishchilari sotilgan texnikani maxsus 

nazorat qiladilar va barcha zarur profilaktik ishlarni bajaradilar, eskirgan 

qismlarni almashtiradilar. 

Kafolatdan keyingi servis shartnoma asosida to‘lov bilan amalga 

oshiriladi. Bu davrda (tovarning ekspluatatsiyasi tugaguncha) sotuvchi 

firma profilaktik ko‘rik va kapital ta’mirni o‘tkazadi, ehtiyot qismlar 

bilan ta’minlaydi, texnikadan samarali foydalanish bo‘yicha maslahatlar 

beradi, nuqsonli detallar va tarmoqlarni yangisiga almashtiradi. 


346 

 

Kafolatdan keyingi xizmat ko‘rsatishning vazifasi – uskunalarning 



ishlamay, turib qolishlarini qisqartirish, ekspluatatsiyaning xavfsizligini 

oshirish. Oxir – oqibatda bunday ishlar sotuvchiga ham, xaridorga ham 

foydali bo‘ladi. 

Marketing falsafasi nuqtayi nazaridan kafolatdan keyingi xizmat 

ko‘rsatish – bir tomondan, korxonaning raqobatbardoshligining eng 

muhim ko‘rsatkichlaridan biri, boshqa tomondan esa – eng foydali 

biznes. 

Korxonalar tovarlar, ayniqsa, mashina-texnik buyumlar to‘liq 

amortizatsiyaga qadar iste’molchida salbiy hissiyotlar keltirib chiqar-

masligi, unga moliyaviy zarar, yo‘qotishga olib kelmasligidan 

manfaatdor bo‘lish holatlari kelib chiqmasligiga qiziqishi zarur. Aks 

holda kompaniya raqobat bozorida o‘z obro‘sini yo‘qotadi, yakuniy 

foydalanuvchini qoniqtira olmagan mahsulotlarini qayta sotish 

istiqboliga ega bo‘lmaydi. Aynan shuning uchun ko‘plab g‘arb firmalari 

iste’molchilar talablarini hamisha hisobga oladilar va hatto bunga 

iste’molchi aybdor bo‘lsa ham sotilgan mahsulotning buzilgan (singan) 

joylarini o‘z hisoblaridan tuzatadilar. Firmaning obro‘si bunday 

ta’mirlarga to‘lovdan ancha yuqori turadi.  

Texnik xizmat ko‘rsatishning yuqori sifatini ta’minlash uchun 

firmalar tomonidan maxsus standartlar yoki band bo‘lgan xodimni 

muntazam o‘qitish va mashg‘ulotlar o‘tkazilishini ko‘zda tutuvchi 

standart yoki xizmat ko‘rsatish qoidalarini ishlab chiqadi, butun servis 

tarmog‘i bo‘yicha xizmat ko‘rsatishning bir xil darajasini ta’minlaydi va 

bajarilishi so‘zsiz hisoblanadi.  

Texnik xizmat ko‘rsatishga talablar yildan yilga ortib bormoqda: 

agar bir necha yil avval jahonning har qanday mamlakatiga ehtiyot 

qismlar yetkazib berish muddati buyurtma berilgan vaqtdan 3-5 sutka 

deb hisoblanilgan bo‘lsa, hozir 24 soatni tashkil etadi.Tovarni ishlab 

chiqarishdan olingandan keyin ehtiyot qismlar, detallar va tarmoqlar 

ishlab chiqarish muddatlari ham uzaytirilmoqda va keyingi yillarda 

mashinalar va uskunalar bo‘yicha taxminan 8-10 yilni tashkil etadi. 

Kafolatlangan servisdan keyin yuqori tijorat samaradorligi alohida 

dalillar talab qilmaydi: muntazam asosda ehtiyot qismlar yetkazib berish 

hamisha daromadli ish bo‘lgan, ta’mirlash – qayta tiklash ishlari va 

murakkab uskunalarni modernizatsiyalash esa alohida yuqori daromadli 

bo‘lgan. Markazlar, stansiyalar tarmoqlari, texnik xizmat ko‘rsatish 

punktlari qanchalik yuqori rivojlangan bo‘lsa, korxonaning raqobat 

muhitida yashab ketishi va hatto arzonroq narxlarda va tariflarda servis 

xizmat ko‘rsatib ham foyda olish imkoniyatlari shuncha yuqori bo‘ladi. 


347 

 

Kommunikatsiya_siyosatining_mohiyati,_mazmuni_va__maqsadlari'>12.3. Kommunikatsiya siyosatining mohiyati, mazmuni va 



maqsadlari 

 

Marketing kommunikatsiyasi - firmadan turli ommaga, mijozlar, 

xaridorlar, sotuvchilar, yetkazib beruvchilar, aksionerlar, boshqaruv 

organlari hamda firmaning o‘z xodimlariga mo‘ljallangan signallar 

majmuasidir. Reklama, shaxsiy savdo, savdoni rag`batlantirish va 

jamoat bilan aloqalar kabi asosiy vositalar kommunikatsiya majmuasi 

hisoblanadi. 

Kommunikatsiya raqobat kurashida muvaffaqiyat omili bo‘lib 

hisoblanadi. Korxona o‘z firmasining yaxshi imijini yaratish uchun 

ko‘plab kommunikativ jarayonlar bilan o‘zaro kelishishga majbur. 

Korxona tovar bilan raqobatlashib kommunikativ raqobatga chuqurroq, 

ya’ni bozorni muhimroq maqsadli segmenti va xaridorlari e’tiboriga 

erishishga kurashib jalb etiladi. 

Keyingi kommunikativ siyosatda strategik va taktik choralarni 

ichiga oluvchi faqat kompleks yondashish imkoniyati qo‘yiladi. Buning 

uchun korxonadan tadbirkorlikning integratsiyalangan kommunikativ 

konsepsiyasini yaratish va rivojlantirish talab qilinadi. 

Integratsiyalangan kommunikativ jarayonning xususiyati bo‘lib 

kommunikatsiya vositasi va jarayoni, tashuvchilari, shakllarining turli-

tumanligi hisoblanadi. 



Kommunikatsiya quyidagicha klassifikatsiyalanadi:  

1. Kontakt turi bo‘yicha: shaxsli va shaxssiz. 

2. Jadalligi bo‘yicha: jadal va bo‘sh.  

3. Qo‘llash chastotasi bo‘yicha: yagona va ko‘p marotabalik. 

4. Ta’sir natijasiga ko‘ra: samarali va samarasiz. 

5. Kommunikatsiya tashuvchilari sifatida: menejment (firma 

boshqaruvi), xodimlar, mijozlar, jamoat, biznes bo‘yicha sheriklar va 

boshqalar. 

Reklamadan yangi mahsulotlarni bozorga chiqarishda ham 

foydalaniladi. Savdo konyunkturasini yangi mahsulotlar bilan ta’minlash 

hali muhim bo‘lmagan, sotuv, zaxira, iste’mol haqidagi ma’lumotlar 

yetarli bo‘lmagan paytda bu ham muhimdir. Bu paytda mutaxassislar 

yo‘nalishini tanlash uchun reklama orqali yangi taklif tuzadilar. Unda 

mahsulotlarning tavsiya etiladigan xususiyatlari va ishlab chiqarishning 

kelajagi hamda aholi talabini ko‘ra bilish, sinovga chiqarilgan 

mahsulotga xaridorning munosabatini kuzatish haqidagi ma’lumotlar 

o‘rin oladi. Reklamaning yo‘nalishini tanlash - savdo va sanoatning 

o‘zaro harakati va mahsulot aylanishiga ana shu manbalardan olingan 



348 

 

mahsulot zaxiralarining qatnashishiga ham bog‘liq. Reklama faoliyati 



marketing xizmatining tarkibiy turlaridan biridir. Uning bevosita yoki 

bilvosita turi yordamida korxonaning bozordagi o‘rni mustahkamlanadi 

va taklif etilayotgan mahsulotlarni sotish jadallashadi. 

 

12.4. Marketing kommunikatsiyasi kompleksi (reklama, sotishni 

rag‘batlantirish, tashviqot, jamoa bilan ishlash, shaxsiy sotuv, 

bevosita sotuv) 

 

Marketing tizimida kommunikativ jarayonlarni boshqarish: 

1.  Kommunikatsiyalar va tovarlarni ilgari surish strategiyalarini 

ishlab chiqish samarali kommunikatsiyalar algoritmini asoslash. 

2.   Hamkorlik, iste’molchilar va raqobatchilar bilan o‘zaro 

harakatlanishning samarali tizimini ishlab chiqish. 

3.  Multimedia – kompaniyalarning optimal qarorlarini ishlab 

chiqish: reklama maqsadlarini tasdiqlash, reklama budjeti haqida qaror 

qabul qilish, reklama vositalarini tanlash, reklamaning samaradorligini 

baholash. 

4.  Bevosita marketing dasturini ishlab chiqish, savdoni 

optimallashtirish va PR(Public Relations).

 

 

 4P- (Mahsulot, Joy, Narx, Targ‘ibot). 



Targ‘ibot – marketingning zamonaviy ko‘rinishi. Targ‘ibot 

(Promotion) – Sotuvchi va xaridor o‘rtasidagi xaridorning xatti-harakati 

va fikrlashiga ta’sir etgan holda ma’lumot almashinuvi. Marketing 

menejerlarining asosiy vazifasi – mijozlar va ular guruhiga kerak 

mahsulot aynan qaysi joyda va ularga ma’qul narxni ma’lum qilishdir. 

Targ‘ibot (Promotion) - marketingning zamonaviy ko‘rinishi: 

 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



12.1- rasm.Targ‘ibot usullari 

Targ’ibot 

(Promotion ) 

usullari 

Shaxsiy sotish 

(Personal Selling) 

 

Ommaviy sotish  



(Mass Selling) 

Reklama 


Publicity  

349 

 

Targ‘ibot usullari: 



1. Shaxsiy (Personal Selling) sotish – sotuvchi va potensial xaridor 

o‘rtasidagi to‘g‘ridan  to‘g‘ri muloqotni bildiradi. Shaxsiy sotish orqali 

sotuvchi darhol xaridorni fikrini bilib olish va keyinchalik qaror qabul 

qilishni osonlashtiradi. Ko‘p marketologlar shaxsiy sotishni tatbiq 

qilishda juda qimmat va murakkab hisoblaydilar. 

2. Ommaviy sotish (Mass Selling) – bir vaqtning o‘zida ko‘plab 

potensial xaridorlar bilan muloqotda bo‘lish. 

Odamlar gavjum joyda 

«ommaviy sotish»ning eng asosiy ko‘rinishlaridan biri. An’anaviy 

OAV-jurnal, gazeta, radio va TV hamda internet orqali xat yuborishni 

o‘z ichiga oladi. Reklama qilishda pul to‘lanadi, lekin «ommaviy 

sotish»ning boshqa ko‘rinishi publicity- oshkoralik «tekin». 

 3. Sotish targ‘ibot qilish - (Sales promotion) – bu reklama qilish, 

ommaviy yoki shaxsiy sotishdan boshqa – mahsulotga mijozlarning 

qiziqishini orttirgan holda sotish hatti-harakatlari. 

 

 



 

 

 

 



 

 

 



 

12.2- rasm. Targ‘ibotni amalga oshiruvchi subyektlar 

 

 

 

 



 

Xaridga 


 

 

 



 

12.3- rasm. Targ‘ibot (promotion) ni amalga oshiruvchilarning vazifalari 

Sotish bo‘yicha 

menejerlar 

 

Reklama bo‘yicha 



menejer 

Chegirma 

targ‘iboti bo‘yicha 

menejer 


Marketing 

menejerlar 

TARG’IBOT 

ni amalga 

oshiruvchi 

subyektlar 

Ma’lumot yetkazish 

Ishontirish 

Targ‘ibotni amalga 

oshiruvchilarning 

vazifalari

 

Xaridga undash 



350 

 

Biznesmen Richard Brenson Britaniya ishbilarmonlik maydoniga 



1970 – yillarda o‘sha paytlarda yangilik (innovatsiya) bo‘lgan ovoz 

yozuvchi Virgin Records kompaniyasi bilan yorib kirdi. U boshqa hech 

kim nazariga ilmagan ijrochilar bilan shartnomalar tuzdi va o‘zining 

hozirgi kunga qadar davom etib kelayotgan marafonini boshladi. Virgin 

Records 1992–yilda Thorn-EMI kompaniyasiga deyarli 1 mlrd. doll.ga 

sotildi, biroq jamlangan daromadi 8 mlrd. doll.dan ortadigan 200 dan 

ortiq boshqa kompaniyalar tuzildi. «Virgin» nomi (darvoqe, bu Buyuk 

Britaniyadagi uchinchi eng obro‘li savdo markasi) va R.Brenson 

shaxsining o‘zi bilan turli xil tovarlar va xizmatlarni bog‘laydilar 

(samolyotlar, poyezdlar, moliyaviy mahsulotlar, yaxna ichimliklar, 

musiqali yozuvlar, mobil telefonlar, avtomobillar, vinolar, kitoblar, 

hattoki, to‘y liboslari ham). Ko‘p qirrali bu mahsulotlarga takliflar ham 

yetarli bo‘lishi bilan birga to‘langan puliga yuqori narxlardaligi

sifatliligi, innovatsiyalari, a’lo kayfiyat ulashishi, raqobatchilarni 

«ko‘zini o‘ynata olishi» bilan xarakterli. Virgin Group o‘zi uchun 

bozorlarda qoniqarsiz talablarni, to‘lov qobiliyatlariga ega ehtiyojlar va 

uncha faol bo‘lmagan raqobat qidirmoqda. «Biz ularni topganimizdan 

keyin Virginga raqobatchilar o‘zini yaxshiroq ko‘rsata olish 

imkoniyatlari tug‘iladi. Biz xaridorlarga ishonch, innovatsiya va 

do‘stona munosabatlar yetmagan joylarda ularni yetkazib beramiz», - 

deydi R.Brenson. 

1998–yilda Brenson AQShda Virgin Cola kompaniyasini ochganda, 

u shaxsan Nyu-Yorkning Beshinchi avenyusini kezib chiqar ekan, 

hamma ertalabki yangiliklar dasturlariga intervyu berishga ham 

ulgurgan edi. 2002–yilda u Virgin mobil aloqa operatoriga xizmat 

ko‘rsatishi e’lon qilindi. 2004–yilda «Virgin Puclse» umumiy nomi 

bilan yuqori texnologik elektron qurilmalar seriyasi chiqarilishi 

munosabati bilan R.Brenson yana sahnada paydo bo‘ldi – bu Nyu-

Yorkdagi tungi klublardan birining sahnasi edi. Yaqinda Virgin Volvo 

bilan hamkorlikda tanlov e’lon qildi va uning bosh mukofoti 

Brensonning yangi «Virgin Galactic» kosmik kemasida kosmik parvoz 

bo‘ladi. Public Relations sohasidagi ushbu hamma faoliyat «Virgin» 

brendini haqiqiy baholash, Missiya: reklamaning maqsadi qanday; Pul: u 

qanday pul mablag‘larini iste’mol qiladi (talab qiladi); xabar: qaysi 

reklama xabarlarini xaridorgacha yetkazish kerak; Media: axborotlarni 

tarqatishning qaysi vositalari harakatlantirilishi zarur; Baholash: reklama 

natijalarini qanday baholash zarur; kabi savollarg javob topadi. 


Download 1,52 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   30   31   32   33   34   35   36   37   ...   40




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish