O'zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta-maxsus ta’lim Vazirligi Toshkent Davlat stomatologiya institute Buxoro filiali

Nafas olish tizimi
. Nafas tizimi tomonidan organizmning immun 
sistemasi susayganligi tufayli tez-tez bronxit, pnevmoniya, tuberkulyoz 
kabi kasalliklar rivojlanadi. 
 Qon-tomir tizimi:
qon tomirlarda aterosklerotik jarayonlar 
rivojlanib kardioskleroz, stenokardiya, miokard infarkti, kapilyarlar 
angiopatiyasi, oyoq panjalari gangrenasi kabi kasalliklar rivojlanadi.
Ovqat hazm qilish tizimi 
tomonidan ishtaha kuchayadi (bulemiya), 
og’iz bo’shlig’idagi o’zgarishlar, meda sekretsiyasi susayib gipo va 
axlorgidriya kuzatiladi, jigarda yog’li distrofiya, yog’li infiltratsiyasi 
bo’ladi, steatogepatit kuzatiladi va tsirroz kelib chiqadi. O’t qopida 
yallig’lanishlar, toshlarni paydo bo’lishi, meda osti bezining sekretor, 
motor funktsiyasini buzilishi kabi o’zgarishlar yuzaga keladi. 
Qizilo’ngach va ichaklar disfunktsiyasi kuzatiladi. 
Siydik ajratish tizimi
. Deyarli 30-35% bemorlarda buyrak 
tomirlarida ateroskleroz va intrakapilyar glomeruloskleroz Kimmelstil-
Uilson rivojlanadi. Buyrak kapilyarlarida almashinuv buziladi, buyrak 
ishemiyasi natijasida renin-angiotenzin faoliyati oshib qon bosimi 
oshadi, 
siydik 
tekshirilganda 
proteinuriya, 
tsilindruriya, 
mikrogematuriya, izostenuriya aniqlanadi. Bu toifa bemorlarni ko’zdan 
kechirilganda yuzlarida, qovoqda, oyoqda shishlar ko’rish mumkin, 
anemiya va EChT oshishini ko’rishimiz mumkin. Buyrak tomirlarida 
glomeruloskleroz kuchayadi, buyrak yetishmovchiligi boshlanib 
bemorlar vafot etadi. Bu vaqtda glyukozuriya ham kuzatiladi. Siydikga 
leykotsituriya, bakteriuriya bo’ladi. Kapilyarlardagi o’zgarishlar tufayli 
ushbu simptomlar: retinopatiya, gipertoniya, albuminuriya rivojlanadi. 
Glomerulonefrit, pielonefrit rivojlanadi. 

---

454 
Ko’rish azolari
: 
Yashirin 
diabetda 
ko’pincha 
tomirlarni 
shikastlanishi diabetning klinikasidan oldin yuzaga chiqadi. Ko’z tubi 
kapilyarlari angiopatiyasi bo’lib, ko’rish qobilyatini pasayishini, ko’zi 
xiralashishini misol qilib olish mumkin. Ko’z tomonidan retinopatiya 
bo’lib, ko’zning to’r pardasida qon tomirlar mikroanevrizmi, venulalarni 
kengayishi, to’r pardada qon quyilishlar va eksudat yig’iladi, 
gemorragiya bo’lib, pigment anamaliyasi sariq dog’ bo’ladi. Chandiqli 
o’zgarishlar, to’r parda ko’chishi, shishasimon tanada tomirlar 
proliferatsiyasi, gemoragik glaucoma kabi o’zgarishlar bo’ladi. Tez-tez 
katarakta rivojlanib turadi. 
Asab sistemasi 
tomonidan polinevrit, polineyropatiya rivojlanadi. 
Yuza va chuqur sezuvchanlikni buzilishi, reflekslarni susayishi, 
harakatni buzilishi kuzatiladi va buning oqibatida og’riqlar paydo 
bo’ladi. Bosh miya qon tomirlari aterosklerozi hisobiga insult 
rivojlanadi. Asab tizimi tomonidan markaziy nerv tizimi, nevrozga 
o’xshash holatlar, entsefalopatiyalar, mielopatiya shular bilan birga 
periferik asab tizimi ham shikastlanadi, bosh miya, orqa miya, vegetativ 
neyropatiya, yurak-qon tomir, hazm tizimi, siydik ajratish tizimi 
innervatsiyasi buziladi. Oyoq nervlari polineyropatiyasi kuzatiladi. 
Klinik simptomlari nerv sistemasi shikastlanish xarakteriga bog’liq, 
parez, paresteziya, sezuvchanlikni buzilishi, ataksik, vazomator 
buzilishlar, mushaklarni bo’shalishi, og’riqli sindromlar, xotiraning 
susayishi va h. k. Vegetativ buzilishlar ter ajralishining buzilishi, ichak 
motorikasi buzilishi, erkaklar jinsiy faolligini susayishi kabi o’zgarishlsr 
namoyon bo’ladi.