O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti q. X. Abdurahmonov, sh. R. Xolmo‘minov

Ish haqining asosiy qismi
tarif ish haqi hamda uni 
muvofiqlashtiruvchi 
ustamalar 
(mehnat 
unumdorligi 
uchun, 
tirikchilik qiymati oshishi uchun va hokazolar)dan tashkil topadi. 
Asosiy ish haqi miqdori faoliyat turiga bog‘liqdir. Agar u yoki bu 
faoliyat xodimga yuksak talablar qo‘yadigan bo‘lsa, unga yuqori ish 
haqi to‘lanadi. Aks holda ish haqi miqdori kamroq belgilanadi. 
Ushbu o‘rinda masala xodim qaysi ishni bajara olishida emas, balki 
faoliyat turi hal qiluvchi ahamiyatga egadir. 
Shu munosabat bilan ish haqi tamoyillari va funksiyalari
(9.17-rasm) o‘zaro bog‘liqligini yodda tutish muhimdir.
Ish vaqtiga qo‘shimcha to‘lovlar 
asosiy ish haqiga qo‘shimcha 
turli to‘lovlar: shaxsiy va jamoa mukofotlari tizimlari bo‘yicha turli 
ustamalar, ishdan tashqari vaqtdagi ish uchun, smenali ish uchun, 
dam olish va bayram kunlaridagi ish uchun, ishdagi majburiy 
tanaffuslar uchun, ba’zan mehnat staji, zararli va xavfli ish sharoiti 
hamda boshqa qator sabablarga ko‘ra beriladigan qo‘shimcha 
to‘lovlardan iboratdir. 
Ish haqi jamg‘armasi 
korxona yoki tashkilot tomonidan 
mehnatga haqto‘lash uchun ajratilgan mablag‘dir. Ish haqi fondi 
ishlangan va ishlanmagan vaqt uchun to‘lanadigan ish haqini, 
rag‘batlantiruvchi ustama va qo‘shimcha to‘lovlarni, kompensatsi-
yalar, kafolatli to‘lovlar, mukofotlar, ijtimoiy tusdagi (turar-joy, 
transport, ovqatlanish uchun ajratiladigan mablag‘lar) to‘lovlar va 
boshqa turdagi doimiy to‘lovlarni qamrab oladi. 

---

234 
Ijtimoiy omillar hisobga olingan holdagi ish haqi 
bevosita 
bajarilgan ishga bog‘liq bo‘lmagan to‘lovlardir. Ish haqining bu turini 
personalni rag‘batlantirishning bilvosita shakli sifatida qabul qilish 
mumkin. Rag‘batlantirishning bu turi xodimlar ijtimoiy ehtiyojlarini 
qondirishga yo‘naltirilishi sababli ularni ijtimoiy to‘lovlar sifatida ham 
qabul qilish mumkin. 
O‘zbekiston Respublikasida budjet sohasi xodimlari mehnatiga 
haq to‘lash yagona tarif setkasi asosida amalga oshiriladi. 
Budjetga qarashli bo‘lmagan sohalarda (aksiyadorlik jamiyatlari, 
mas’uliyati cheklangan hamda qo‘shimcha mas’uliyatli jamiyatlar, 
xo‘jalik shirkatlari, xususiy korxonalar va boshqalar) amaldagi 
qonunchilik bilan belgilab qo‘yilgan eng kam ish haqi miqdoridan 
kelib chiqqan holda ularning o‘zlari tomonidan mustaqil belgilanadi. 
Xususan “Xususiy korxonalar to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi 
qonunining 19-moddasiga muvofiq xususiy korxonalar o‘z xodimlari