O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti abdurahmonov Q. X., Boqiyeva I. A

 
7.1-jadval 
Ishlar razryadi 
IV 
V 
VI 
Ishlar hajmi (n soat) 
450 
500 
650 
Umumiy ishlar hajmidagi 
V
razyadli malakaviy ishlar salmog’i quyidagicha 
hisoblanadi:
U=500 / (450+500+650) x 100 = 31,3 foiz 
Eng ko’p ishlar hajmi VI razryad bo’yicha (650 n-soat) bajarilayotganligi uchun, 
malakani VI razryadgacha oshirish talab qilinadi.
Keyingi misolni ko’rib chiqamiz: ishlarning o’rtacha razryadini, ishchilarning 
o’rtacha razryadini, malakasini oshirish kerak bo’lgan ishchilar sonini aniqlash kerak. 
Uchastkada 141 ta tokar ishlamoqda.
7.2-jadval 
Ko’rsatkichlar 
Razryadlar 
Jami 
III 
IV 
V 
VI 
Ishlar hajmi (ming n/soat) 
40 
60 
80 
100 
280 
Ishchilar soni (kishi) 
20 
31 
40 
50 
141 
Tarif koeffitsienti 
1,27 
1,44 
1,62 
1,83 
 

---

138 
Yechimi:
1)
Ishchilarning o’rtacha tarif koeffitsientini aniqlaymiz:




èø ÷è
èø ÷è
ò à ð èô
Ñ
Ñ
Ê
Ê
(7.2) 
605
,
1
141
50
1,83
40
1,62
31
1,44
20
1,27









Ê
2)
Ishchilarning o’rtacha razryadini aniqlaymiz:
min
min
min
Ê
Ê
Ê
Ê
Ð
Ð
màõ
èø÷è




(7.3.) 
917
,
4
44
,
1
62
,
1
44
,
1
605
,
1
4





Ð
3) Ishlarnnig o’rtacha tarif koeffitsientini aniqlaymiz:
èøëàð
èøëàð
òàðèô
èøëàð
V
V
Ê
Ê



(7.4.) 
606
,
1
280
100
83
,
1
80
62
,
1
60
44
,
1
40
27
,
1









èøëàð
Ê
4)Ishlarning o’rtacha razryadini aniqlaymiz:
min
min
min
Ê
Ê
Ê
K
P
P
màõ
èøëàð
èøëàð




(7.5.) 
922
,
4
44
,
1
62
,
1
44
,
1
606
,
1
4





èøëàð
P
Hisoblardan ko’rinadiki, ishlarning o’rtacha razryadi ishchilarning o’rtacha 
razryadidan unchalik farq qilmaydi (4,922-4,917=0,005).
Formuladan foydalanamiz: C
ishchilar
= 0,005 x 141=1 nafar.
Hisob-kitoblar natijasi ishchilar malakasi bajarayotgan ishlariga to’liq mos 
kelayotganligini tasdiqladi.

---

139 
7.3. Boshqaruv apparatida band bo‘lganlarning me’yoriy 
ko‘rsatkichlarini aniqlash va tahlil etish 
Rahbarlar va mutaxassislar mehnatidan foydalanish va sifat tarkibini tahlil qilish 
ularning haqiqatdagi soni hisob-kitobdagidan farq qilishi, umumiy sondagi oliy va 
o’rta maxsus ma’lumotli mutaxassislar salmog’ining, kategoriya yoki YaTS 
razryadlari bo’yicha mutaxassislar soni salmog’ining o’zgarishi sabablarini topish 
rahbar va mutaxassislar malakasini oshirish rejasi bajarilishini baholash imkonini 
beradi.
Tahlilning maqsadi – mutaxassislar mehnatidan foydalanish samaradorligini 
oshirish, ularning kasb-malaka tuzilmasini takomillashtirish bo’yicha tadbirlar ishlab 
chiqishdir.
Jahon tajribalarida rahbar va mutaxassislar sifat tarkibini baholashning turli xil 
usullari mavjud: yillik attestastiya, ish natijalari, qo’yilgan maqsadlarga erishishi 
bo’yicha baholash.
Mutaxassislarning sifat tarkibini analitik baholashni ma’lum davr uchun 
oldindan ular oldilariga qo’yilgan maqsadlarga tayangan holda olib borish mumkin.
Bunday baholash bir necha bosqichni o’z ichiga oladi: 

xodimning bir necha majburiyatlarini aniqlash; 

har bir majburiyatni aniq iqtisodiy ko’rsatkichlarda aniqlashtirish (foyda, 
ishlab chiqarish xarajatlari, hajm, vaqt, sifat, mehnat unumdorligi va h.k.); 

o’lchov birliklarini (foiz, kun, so’m.) va faoliyat natijalarini aks ettiruvchi 
(vaqtni qisqartirish, brakni kamaytirish, o’tgan davrga nisbatan foizlarda foydani 
oshirish va h.k.) ko’rsatkichlar tizimini belgilash; 

har bir ko’rsatkich bo’yicha minimal va maksimal «bajarish standartlarini» 
o’rnatish;

qabul qilingan standartlar bo’yicha maksimal va minimal bajarish 
natijalarining o’zaro nisbatini (maksimaldan yuqori, uning darajasida, minimum 
darajasida va minimumdan kam) va baholovchi ballarni chiqarish; 

barcha ko’rsatkichlar bo’yicha o’rtacha bahoni hisoblash. 

---

140 
Rahbar va mutaxassislar mehnatini tahlil qilish uchun ko’rsatkichlarni tanlashda 
quyidagi mehnat natijalari: 

korxonaning butun faoliyati natijalariga to’g’ridan-to’g’ri va hal qiluvchi 
ta’sir qilishi; 

xodim ish vaqtining sezilarli qismini egallashi; 

ular nisbatan kam ishlab chiqarish maqsadlariga erishishga olib kelishini 
hisobga olish kerak.
7.3-jadvalda taxminiy miqdoriy ko’rsatkichlar ro’yxati – rahbar va 
mutaxassislarning ba’zi lavozimlari bo’yicha mehnat natijalarini baholash mezonlari 
keltirilgan.