O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti abdurahmonov Q. X., Boqiyeva I. A

 
 
 
 

---

136 
7.2. Ishlovchilarning kasbi bo‘yicha sifat tarkibini tahlil qilish 
 
Yuqori texnik doiradagi raqobatbardosh mahsulot ishlab chiqarish uchun 
ishlovchilar soni ularning malakasi bo’yicha ishlab chiqarish talablariga mos kelishi 
zarur. Ishlovchilarning kasbi bo’yicha sifat tarkibini tahlil qilishda ishlab chiqarish 
operastiyalari ro’yxati va ularning murakkabligini sexlardagi, uchastkalar va ish 
joylaridagi ishchilarning mutaxassisligi va razryadlari bo’yicha tarkibi bilan 
taqqoslanadi. Ishlar va ishchilarning o’rtacha razryadlari hisoblanadi.
Agar ishchilarning o’rtacha razryadi ishlarning o’rtacha razryadidan ko’p bo’lsa, 
korxonadagi ishchilardan ularning malakasi bo’yicha to’liq foydalanmayotgan va ish 
haqiga razryadlararo farq uchun ko’p xarajat sarflanayotgan bo’ladi.
Ishlarning o’rtacha razryadi ishchilarning o’rtacha razryadidan oshib ketishi 
bajarilgan ishlarning va mahsulot sifatining pasayib ketishiga olib keladi. Buning 
oldini olish uchun ishchilar malakasini oshirish kerak bo’ladi.
Ishlarning o’rtacha razryadi bir oz oshishiga yo’l qo’yish mumkin, chunki bu 
holda ishchilar malakasi oshishiga sharoit tug’iladi.
Tahlil uslubiyati – ishchilar razryadini va ishlar razryadini solishtirishdir. 
Malakasini oshirish kerak bo’lgan ishchilar soni esa quyidagi formula orqali 
aniqlanadi: 
S
i
= (R
ish
- R
ishchilar
) ∙ S
i(jami)
(7.1.) 
Bu tahlil malakani hajm bilan, bajarilayotgan ishlar murakkabligi bilan 
moslashuvi va kerak bo’lganda malakaviy o’sishni asoslash uchun har bir razryad 
bo’yicha olib boriladi.
Korxona bo’yicha o’rtacha ko’rsatkich bu moslikni to’liq tavsiflab bermaydi. 
Buning uchun qaysi kasblar va razryadlar bo’yicha ishchilar malakasining orqada 
qolayotganligini aniqlash va haqiqatda malakasini oshirishi kerak bo’lgan ishchilar 
guruhlarini malaka oshirish rejalariga kiritish lozim. 
Ishchilar tarkibini mutaxassisligi bo’yicha tahlil qilish ishlar va ishchilar 
malakasi ideal ravishda mos kelishini o’z oldiga maqsad qilib qo’ymaydi, chunki ish 
xarakteri va ishchilar tarkibining doimiy o’zgarib turishi bunga imkon bermaydi. 

---

137 
Biroq, ishlar va ishchilar malaka darajalari o’rtasidagi farq kattalashib ketmasligining 
oldini olish uchun bunday tahlilni doimiy ravishda olib borish zarur.
Tajribada ko’pincha ishchilar malakasi bajarilayotgan ishlarning malakaviy 
darajasiga mos kelmasligi tez-tez uchrab turadi. Shuning uchun bunday vaziyatlarni 
tahlil qilishda tegishli malakadagi ishlarning bajarilayotgan ishlar umumiy hajmiga 
nisbatan salmog’i aniqlanadi.
Agar 80foiz va undan ko’p ishlar o’z malakasi bo’yicha bo’lsa, bu holda 
ishchilar o’z malaka darajasi bo’yicha mos ravishda ish bilan band qilingan bo’ladi.
Masalan, ishchi V razryadli malakaga ega va quyidagi ish hajmini bajaradi: