O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti abdurahmonov Q. X., Boqiyeva I. A

 
6.3. Ishchi kuchiga bo‘lgan ehtiyojni rejalashtirish 
 
Ishchi kuchini rejalashtirish kompleks yechimlar tizimi sifatida: 
-
korxonani zaruriy personal bilan ta’minlanishi; 
-
oldinga qo’yilgan vazifalarni bajara oladigan va ularning yechimini topishda 
yangicha yondashuvlarni shakllantira oladigan odamlarni tanlash; 
-
ishlovchilarni zarur malaka darajalarini ta’minlash; 
-
korxona faoliyatida ishlovchilarning faol ishtirokini ta’minlash imkonini 
beradi. 
Ishchi kuchiga bo’lgan ehtiyojni aniqlash jarayoni bir necha bosqichdan iborat: 
1.
Ishchi kuchiga bo’lgan ehtiyoj shakllarini aniqlash. 
2.
Rejalashtirish maqsadini belgilash. 
3.
Rejalashtirish turlarini belgilash. 
4.
Rejalashtirish usullarini belgilash. 
Ishchi kuchiga bo’lgan ehtiyoj turlari qo’yidagicha bo’ladi: 
-
Normativ: 
Korxona to’liq quvvat bilan ishlash sharoitida umumiy ish o’rinlari soni 
(ularning to’liq, qisman yoki zaruriy ish kuni bilan yuklanganligini ko’rsatgan holda). 

---

121 
-
Sof (ma’lum davrga): 
Davr (oy, kvartal, yil) mobaynida korxonani rejalashtirilayotgan quvvatida 
ishlashi uchun zarur bo’lganda to’ldirilgan ish o’rinlari soni. 
-
Yalpi (ma’lum davrga): 
Davr mobaynida korxonani rejalashtirilayotgan quvvatda ishlashi kerak 
bo’lgandagi ishchilar soni (shtatdagi va shtatdan tashqari). 
Rejalashtirish maqsadi: 
1.
Korxonaning ishlab chiqarish jarayonini zarur son va sifatni hisobga olgan 
holda personal bilan ta’minlash. 
2.
Ham qisqa (personalni jamlash), ham uzoq muddatda (personalni 
rivojlantirish) ishchi kuchi bilan ishlashni samarali tashkil etish. 
3.
Personal boshqaruvi xizmati ishini tashkil qilish. 
Ishchi kuchiga bo’lgan ehtiyojni rejalashtirish turlari: 
1.Loyihaviy. Ishchi kuchiga bo’lgan normativ ehtiyojni (korxonani barpo 
etishda) yoki tashkiliy o’zgarishlar (qisqarish, kengayish, yangi texnika joriy etilishi 
va x.z.) yuz berganda uning o’zgarishini aniqlash. 
2.Joriy. Korxonaning ishlash quvvatini o’zgarishi va shunga o’xshash boshqa 
omillar ta’siri hisobiga ishchi kuchining haqiqatdagi malakaviy darajasini normativ 
ehtiyojdan chetlashish sifatida ma’lum davrga personalga bo’lgan sof ehtiyojni 
aniqlash. 
Intizom, kasallik, qo’nimsizlik kabi omillarning ta’siri hisobiga sof ehtiyojdan 
chetlashish sifatida ma’lum davrda personalga bo’lgan yalpi ehtiyojni aniqlash. 
3.Istiqbolli. Ishchi kuchining kamyob yoki eng muhim kategoriyalariga bo’lgan 
istiqboldagi yalpi ehtiyojni va ichki manbalar hisobiga uni qondirish imkoniyatlarini 
aniqlash. 
Ishchi kuchiga bo’lgan ehtiyojni rejalashtirish usullari ehtiyojni baholash 
shakllari, perosnal bilan ta’minlashning tashkiliy-moliyaviy rejasi va personal sonini 
operativ hisob kitobi bilan shartlangan bo’ladi. 
Ishchi kuchiga bo’lgan ehtiyojni baholash turlari: 
1.Son bo’yicha. 

---

122 
- tashkiliy tuzilmani – boshqaruv darajalarini, texnika talablarini, marketing 
rejalarini, moddiy texnika ta’minoti rejasini tahlili (nechta?); 
- to’ldirilgan bo’sh ish o’rinlari sonini tahlili. 
2. Sifat bo’yicha. 
- tashkiliy tuzilmani – boshqaruv darajalarini, texnika talablarini, marketing 
rejalarini, moddiy texnika ta’minoti rejasini tahlili (kimni?). 
3. Vaqt bo’yicha. 
- korxonani ishga tushurilishi rejasini, ya’ni ishlab chiqarishni yo’lga qo’yishni 
tahlili (qachon?); 
- texnologiyalardagi va x.z. o’zgarishlar istiqbolini hisobga olib ishchi kuchi 
soni va sifatidagi o’zgarishlarni prognozlash (kelajakda qancha kerak bo’ladi?). 
Ishchi kuchi bilan ta’minlashning tashkiliy-moliyaviy rejasini ishlab chiqish o’z 
ichiga quyidagilarni oladi: 
-
ishchi kuchini jalb qilish bo’yicha chora-tadbirlar dasturini ishlab chiqish; 
-
baholash usullarini ishlab chiqish; 
-
jalb qilish va baholashga ketadigan moliyaviy xarajatlarni baholash; 
-
nomzodlarni baholash; 
-
personalni tayyorlash bo’yicha chora-tadbirlar dasturini ishlab chiqish; 
-
tayyorlashga ketadigan xarajatlarni baholash. 
Ishchi kuchi sonining operativ hisob-kitobi. Ishlovchilarning zarur sonini va 
ularning kasbiy, malakaviy takibini aniqlash uchun umumiy ma’lumotlar sifatida 
quyidagilardan foydalaniladi: 
-
Ishlab chiqarish dasturi; 
-
Ishlab chiqarish normalari; 
-
Rejalashtirilayotgan mehnat unumdorligining o‘sishi; 
-
Boshqariladigan ishlar tuzilishi. 
Korxonaning ishchi kadrlarga bo’lgan umumiy ehtiyoji quyidagi formula bilan 
aniqlanadi: