O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti “moliya” kafedrasi

N
а
 = (1/m) x 100% 
3
Arthur J. Keown, John D. Martin, J. William Petty, Foundations of Finance, Global Edition, 8/E, Pearson, 2013 

---

49 
Bu erda: 
N
а
– amortizatsiyalashtirilayotgan mol-mulk ob’ekti- 
ning boshlang’ich (tiklash) qiymatiga nisbatan 
amortizatsiya normasi (foizda); 
m
– amortizatsiyalashtirilayotgan mol-mulk shu
ob’ektining foydali foydalanish muddati 
(oyda). 
Chiziqsiz metod asosida amortizatsiya normasini hisoblash quyidagicha 
amalga oshiriladi: 
N
а
 = (2/m) x 100% 
 
Bu yerda: 2 – tezlashtirish koeffitsienti. 
Asosiy kapitalning doiraviy aylanish jarayonida vujudga keladigan o’z 
moliyaviy resurslarining tarkibiga, amortizatsiya fondidan tashqari, yana quyidagi 
daromadlar va turli tushumlar ham kiradi: 

foyda, shuningdek, moliyaviy operatsiyalar va boshqa tashki-lotlarda 
hissali ishtirok etishdan olinadigan daromadlarni ham qo’shib hisoblaganda 
tadbirkorlik faoliyatidan kelib tushuvchi pul mablag’lari; 

mulkni samarali boshqarish hisobidan olinadigan pul mablag’lari; 

XYuSga tegishli bo’lgan ijara haqi, lizing to’lovlari, dividendlar, 
aktsiyalar, obligatsiyalar va boshqa qimmatli qog’ozlar bo’yicha foizlar, 
realizatsiyadan tashqari boshqa daromadlar, asosiy fondlarni realizatsiya qilishdan 
olingan daromadlar; 

ishlab chiqarish quvvatlaridan samarali foydalanish hisobidan erishilgan 
foyda. 
Ish navbatini o’zgartirish va dastgohlarni yuklash koef-fitsientining 
oshirilishi, intensiv foydalanishning o’sishi va asosiy vositalar tarkibiy 
tuzilmasidagi progressiv o’zgarishlar, kiritilgan quvvatlarning tez o’zlashtirilishi 
fond qaytimi va boshqa ishlab chiqarish-iqtisodiy ko’rsatkichlarni oshiradi. 
Asosiy fondlarni shakllantirish uchun jalb qilinadigan pul mablag’larining 
manbalarini ikki guruhga bo’lish mumkin: 

maqsadli moliyalashtirish va tushumlar; 

---

50 

banklarning o’rta va uzoq muddatli kreditlari hamda XYuS tomonidan 
texnikaviy qayta qurollantirish va rekonstruktsiya qilish, yangi asosiy ishlab 
chiqarish fondlarini yaratish uchun milliy va xorijiy valyutada olingan qarzlar. 
Birinchi guruhning tarkibiga quyidagilar kiradi: 

hukumat organlaridan subsidiyalar shaklida olingan pul mablag’lari; 

taraqqiyotning strategik yo’nalishini amalga oshiruvchi maqsadli 
dasturlar asosida investitsiyalar ko’rinishidagi byudjet ajratmalari; 

kichik tadbirkorlikni moliyaviy qo’llab-quvvatlovchi byud-jetdan 
tashqari fondlarning mablag’lari; 

hamkorlikdagi loyihalarni amalga oshirishda ishtirok etuvchi boshqa 
XYuS va tashkilotlardan moliyaviy tushumlar; 

va boshqalar. 
Ikkinchi guruhga kiruvchi jalb qilingan moliyaviy resurs-larning tarkibida 
kreditorlik qarzlari ham muhim o’rinni egal-laydi. 
Asosiy kapitalning doiraviy aylanishi jarayonida ishtirok etadigan moliyaviy 
resurslardan foydalanishning samaradorligi olingan samara va uni qo’lga kiritish 
uchun sarf qilingan moliya-viy resurslar o’rtasidagi nisbat orqali ifodalanadi. Shu 
munosa-bat bilan moliyaviy resurslardan foydalanishning sifat natija-sini quyidagi 
formula orqali ko’rsatish mumkin: