16 м a V z u agrar munosabatlar: ijara haqi va renta

---

16

М A V Z U 
 
Agrar munosabatlar: ijara haqi va renta
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Mavzuning qisqacha tafsiloti. 
Bundan tashqari qishloq 
xo’jaligi o’z ichiga ham 
qishloq fermalar maxsulotlari 
ham qishloq xo’jaligi 
maxsulotlari (masalan, 
bug’doy, soya, chorva, va 
guruch) va shu bilan birga 
ozuqa maxsulotlari (restoran 
yoki oziq ovqat magazinlari 
orqali sotiluvchi maxsulotlar) 
oladi. Qishloq xo‘jaligida 
takror ishlab chiqarishning 
muhim xususiyatlaridan biri 
shundaki, bu erda ishlab 
chiqarish jarayoni bevosita 
tirik mavjudotlar – er, o‘simlik, 
chorva mollari bilan bog‘liq 
bo‘ladi va tabiiy qonunlar 
iqtisodiy qonunlar bilan 
bog‘lanib ketadi. 
 
REJA 
 
1.
 
Agrar 
munosabatlarning iqtisodiy 
mazmuni.
Qishloq xo‘jalik 
ishlab chiqarishining 
xususiyatlari 
2.
 
Agrar sohada qisqa 
muddatda narx va 
daromadning o‘zgarishi
3.
 
Agrar siyosatning 
xorijiy tajribasi 
4.
 
Renta munosabatlari 

---

Agrar munosabatlar: ijara haqi va renta 
 
.
282 
Agrar munosabatlarning iqtisodiy mazmuni.
Qishloq xo‘jalik ishlab chiqarishining xususiyatlari 
Iqtisodchilar “qishloq xo’jaligi sohasiga” yuzlansada qishloq xo’jaligining bu 
segmenti juda farqli. Qishloq xo’jaligi o’z ichiga chorvachilik, bog’dorchilik, sut 
maxsulotlari ishlab chiqarish, harrandachilik fabrikalari, cho’chqachilik, don 
yetishtirish, yem yetishtirish, sabzavotchilik, shakar qamish yetishtirish va 
boshqalarni o’z ichiga oladi. Ba`zi qishloq xo’jaligi maxsulotlari (masalan, soya va 
jo’xori) minglab xususiy fermerlar tomonidan yetishtiriladi; boshqa qishloq 
xo’jaligi maxsulotlari esa (parrandachilik) faqatgina bir qancha katta korxonalar 
tomonidan ishlab chiqariladi. Ba`zi qishloq xo’jaligi maxsulotlari (masalan, 
bug’doy, sut va shakar) katta miqdorda federal hukumat dasturlari orqali 
moliyalashtiriladi. Boshqa qishloq xo’jaligi maxsulotlari (meva, yong’oq va 
kartoshka) kam hukumat qo’llab quvatlashini oladi.
Bundan tashqari qishloq xo’jaligi o’z ichiga ham qishloq fermalar maxsulotlari 
ham qishloq xo’jaligi maxsulotlari (masalan, bug’doy, soya, chorva, va guruch) va 
shu bilan birga ozuqa maxsulotlari (restoran yoki oziq ovqat magazinlari orqali 
sotiluvchi maxsulotlar) oladi. Odatda tijorat oziq ovqat maxsulotlari deb aniqlik 
kiritilganda bozordagi raqobatdosh korxonalar soni kamayadi. Minglab ferma va 
rancholar chorva bilan shug’ullansada faqat to’rttagina korxona (tyson, smithfield, 
swift va excel) qoramol go’shtini yetkazish va go’shtni qadoqlashning 82% ini 
tashkil etadi. Minglab fermalar pomidor o’stirishadi lekin faqat uchta korxona 
(Heinz, Del monte va Hunt) AQShda sotiladigan ketchuplarning aksariyatini ishlab 
chiqaradi. Bu bo’limda bizning e`tiborimiz qishloq xo’jaligi maxsulotlari va ularni 
ishlab chiqaruvchi xo’jaliklarga qaratiladi. Qishloq xo’jaligi maxsulotlari odatda 
yuqori raqobatga asoslangan bozorlarda sotilsada oziq ovqat maxsulotlari odatda 
monopoliyali raqobat yoki oligapoliyali sharoitli bozorlarda sotiladi. Qisman katta 
hukumat subsidiyalari tufayli fermerlik umuman olganda foyda keltiruvchi sanoat 
bo’lib qolmoqda. AQSh iste’molchilari o’z chiqimlarining 14 foizini oziq ovqatga 
sarflashadi va rancho va fermalar 250 milliard $ ga yaqin yillik foyda olishadi.
Lekin yillar davomida amerikalik fermerlar og’ir tebranishlar va pastt foyda 
olishlarni boshdan o’tkizishgan. Bundan tashqari ular sanoatdagi qishloq 
xo’jaligining pastayishiga moslashishlariga to’g’ri keldi. Fermalarning YIMdagi 
xissasi 1950 yildagi 7 foizdan xozirgi kunga kelib 1 foizga tushdi. Keling AQSh 
qishloq xo’jaligining qisqa muddatli va uzoq muddatli iqtisodiyotini yaqindan 
ko’rib chiqamiz.
Qishloq xo’jaligidagi narx va foydaning barqaror emasligi quyidagilarning 
natijasidir: