O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti “moliya” kafedrasi

M
с
 = (

F : M
р
) x 100% 
Bu erda: 
M
с
– moliyaviy samaradorlik; 

F
– foydaning o’sgan qismi; 
M
р
– moliyaviy resurslar. 
Asosiy kapitalning rivojlanishi va uning moliyaviy jihat-dan ta’minlanishini 
boshqarishda asosiy ishlab chiqarish fondla-ridan foydalanishning samaradorligini 
baholash alohida ahamiyat kasb etadiki, uning juda ko’p aspektlari mavjud. 
Bu erda, eng avvalo, davlat, mulkdorlar, boshqaruvchilar va xo-dim 
(ishchi)lar manfaatlarini birgalikda qarash aspekti juda muhimdir. Davlat 
manfaatlari, bir tomondan, XYuSlarning soliq to’lovlarini maksimallashtirish 

---

51 
maqsadida balans foydaning mak-simallashtirilishini ko’zda tutadi. Ikkinchi 
tomondan esa, foy-dadan soliq to’lovlari foydaning kengaytirilgan ilmtalab takror 
ishlab chiqarishga qayta investitsiya qilinishini hisobga olgan holda 
optimallashtirilmog’i lozim. 
Juda ko’p hollarda mulkdorlar va boshqaruvchilar manfaat-lari bir-biriga 
mos keladi. Mulkdorlar uchun ham, boshqaruvchilar uchun ham bir aktsiyaga 
to’g’ri keluvchi foyda summasining o’sishi orqali aktsionerlar daromadlarini 
maksimallashtirish maqsadini amalga oshirish alohida ahamiyat kasb etadi. 
Odatda, 
daromadlarni 
maksimallashtirish 
ishlab 
chiqarish-ning 
samaradorligini oshirish bo’yicha tadbirlarni amalga oshi-rish hisobidan erishiladi. 
U rentabellik va mehnat unumdorligi, fond qaytimining oshishi, xarajatlarning 
qisqarishi, aylanma mablag’lar aylanishining tezlashuvi, mahsulot sifatining 
oshishi, asosiy fondlarning yangilanishi, yangi texnologiyalar va boshqaruv 
metodlaridan foydalanish bilan bog’liq. 
Boshqaruv qarorlarida oqilona dividend siyosatini shakllan-tirish muhim 
ahamiyatga egaki, u sof foydani dividendlar to’lash-ga va uni jamg’arishga 
yo’naltirishga oqilona taqsimlanishini na-zarda tutadi. 
XYuS xodim (ishchi)lari manfaatlari nuqtai nazaridan fa-qatgina moliyaviy 
natija emas, balki o’zining tarkibiga mehnat haqi va uning o’sishi, ijtimoiy 
dasturlar va mehnat sharoitlari-ni yaxshilashga qaratilgan XYuS harajatlari 
hisobidan vujudga keladigan moliyaviy-iqtisodiy ko’rsatkichlarning o’sishini 
qamrab oluvchi ijtimoiy-iqtisodiy samara ham muhimdir. 
Asosiy kapitaldan samarali foydalanishni baholashda XYuS moliya-xo’jalik 
faoliyatining 
natijaliligini 
ochib 
beruvchi 
umu-miy 
moliyaviy-iqtisodiy 
ko’rsatkichlardan foydalanish maqsadga muvofiq. Bu erda hal qiluvchi va 
aniqlovchi ko’rsatkich sifatida ishlab chiqarishning umumiy rentabelligi 
ko’rsatkichi maydonga chiqadi. U samaradorlikni baholashning me’zoni bo’lib 
xizmat qiladi va quyidagi formula yordamida aniqlanadi: