O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi termiz davlat universiteti Normurod Murodov fors tili

Eslab qoling!

حساب حساب است ، کاکا برادر است hesāb hesāb ast, kākā barādar – hisobli do‘st ayrilmas.

واژه ها

xudo xohlasa	– enšāallāh	انشا الله	suv	– āb	آب
ular	– išān	ایشان	sovuq suv	– ābe sard	آب سرد
ochmoq	– bāz kard	باز کردن	boshlamoq	– āγāz kardan	آغاز کردن
olib bormoq	– bordan (dar)	بردن(بُر)	o‘qish	– āmuzeš	آموزش
barg	– barg	برگ	xona	– otoq	اطاق
yopmoq	– bastan (band)	بستن(بند)	aftobuz	– otobus	اتوبوس
tarelka	– boshqāb	بشقاب	ruxsat	– ejāze	اجازه
kamina	– bande	بنده	ixtiyor	– extiyār	اختیار
ta	– tā	تا	ixtiyoringiz	– extiyār dārid	اختیار دارید
tashrif	– tašrif	تشریف	narsa	– asbāb	اسباب
kelmoq	– tašrif āvardan	تشریف آوردن	ko‘chish	– asbābkeši āvardan	اسبابکشی
ketmoq	– tašrif bordan	تشریف بردن	hozir	– alān	الان
bo‘lmoq	– tašrif dāštan	تشریف داشتن	assalomu alaykum	– assalāmo alaykom	السلام علیکم
janobi oli	– janābe āli	جنابعالی	buyruq	– amr	امر
suzish	– šenā	شنا	ciroq	– chirāγ	چراغ
suzmoq	– šenā kardan	شنا کردن	nima ish	– chekor	چکار
eshitmoq	–šenidan (shenou)	شنیدن (شنو)	chinor	– chinār	چنار
ertalab	– sobh	صبح	saqlovchi, hofiz	– hāfez	حافظ
tovush, ovaz	– sedā	صدا	albatta	– hatman	حتماً
chaqirmoq	– sedā kardan	صدا کردن	so‘z, harf	– harf	حرف
samimiy	– samimiy	صمیمی	hal	– hal	حل
tashqi ko‘rinish	– surat	صورت	oila	– xānevāde	خانواده
uzum	– tulāni	طولانی	xayr	– xudā hāfez	خدا حافظ
oliy	– ā‘liy	عالی	sotib olmoq	– xaridan	خریدن
almahstirmoq	– avaz kardan	عوض کردن	iltimos qilmoq	– xāheš kardan	خواهش کردن
taom	– γazo	غذا	xiyobon	– xiyābān	خیابان
g‘arb	– γarb	غرب	to‘g‘iri	– dorost	درست
Yo‘qligi	– γeybat	غیبت	daftar	– daftar	دفتر
farmoyish	– farmāyeš	فرمایش	o‘zak, soha	– rešte	رشته
sotmoq	– foruxtan	فروختن	urmoq	– zadan(zan)	زدن(زن)
fasl	– fasl	فصل	telefon qilmoq	– telefun kardan	تلفن زدن
faqat	– faγat	فقط	siz(ayol,hariy)	– sarkār	سر کار
fikr	– fekr	فکر	salom	– salām	سلام
o‘ylamoq	– fekr kardan	فکر کردن	solom	– salom arz mikonam	سلام عرض میکنم
qoshiq	– γāsheγ	قاشق	salom	– salām alaykom	سلام علیکم
qirmiz	– γermez	قرمز	sharq	– šarγ	شرق
qahva	– γahve	قهوه	sharqiy	– šarγiy	شرقی
qahvarang	– γahvei	قهوه ای	qog‘az	– kāγaz	کاغذ
ma’lum	– ma’lum	معلوم	qaerda	– kojā	کجا
manzil	– manzel	منزل	oz	– kam	کم
sababli	– muvajjah	موجه	biroz	– kami	کمی
muvofaqiyatli	– muvāfeγ	موفق	sumka	– kif	کیف
muvaffaqiyat tilayman	– –muvāfiγ bāšid	موفق باشید	muammo	– gereftori	گرفتاری
to‘satdan	– nāgahān	ناگهان	kafedra	– guruhe āmuzeš	گروه آموزش
oshxona	– nahārxuri	نهارخوری	aytmoq	– goftan	گفتن
sozlar	– vāje	واژه	baliq	– māhi	ماهی
vujud	– voud	وجود	misli	– mesl	مثل
mavjud	– vujud dāštan	وجود داشتن	ketmoq	– moraxxas šodan	مرخص شدن

TASHDID, TANVIN, HAMZA.

TASHDID ّ

Arab yozuvida harflar ikkilanishi, ya’ni ikkita bir xil harf ketma-ket kelishi mumkin. Bunday holda o‘sh harflarning bittasi yozilib, ustiga tashdid qo‘yiladi. Tashdidlangan harf ikkita o‘qiladi. Tashdid asosan arab so‘z larida uchraydi.

Masalan: milliy –ملّی avval - اوّل niyat - نیّت munavvar -مُنوّر Mannān -منّان takallum-تکلّم himmat- همَّت ayyom – ایّام

Eski o‘zbek yozuvi manbalaridagi sof o‘zbekcha so‘zlarda tashdid ishlatilmaydi, balki ikkita undosh ketma-ket kelaveradi. Masalan:

kunni –کوننی aytti - ایتتی katta -کتته ketti - کیتتیukki -اوککی patta - پتتهtikka – تیککه tillo – تیللاdarra-درره uzukka - اوزوککه

HAMZA ء

Hamza harf emas, u belgidir. Tilorqa undosh tovushi hisoblangan hamza أalif va ئئ yoy harflarining ustiga qo‘yiladi. Arab tilida hamza alifning ostiga ham yoziladiإ va u "i" deb o ‘qiladi. Masalan:

Hamzaning asosiy vazifasi:

1. Talaffuzda unli tovushni undosh tovushdan ajratadi:

masala - مسئله mas’uliyat – مسؤلیت ta’kid – تأکید ta’sis – تأسیس

2. Qator kelgan ikki unlining qo‘shilib ketmasligi uchun ikkinchi unlining ustiga qo‘yiladi: āina - آئینه Navāiy - نوائی rais -رئیس ibtidāiy -إبتدائی

Izoh: Yoy harfining ustiga hamza qo‘yilsa, uning ikki nuqtasi yozilmaydi, lekin "i" deb o‘qilaveradi.

63- tamrin. Hamza belgisini va u ishtirok etgan so‘zlarni bir qatordan yozing.

TANVIN ً

Tanvin اًarabcha so‘z bo‘lib "nun"lashtirish, ya’ni "n" bilan yozish ma’nolarini anglatadi. Tanvin zer, zabar va peshning "n" bilan qo‘shilishidir. Zer ِ- "i" tovushini anglatadi. U tanvinlasa اٍ -in shaklida yoziladi. (Buni arabchasiga tanvin kasra deb ataladi)

Zabar َ- "a" tovushini anglatadi. Tanvinlasa اً - an shaklida yoziladi. (Bu arab tilida tanvin fanvin fatha deyiladi).

Pesh ُ "u" tovushini anglatadi. Tanvin bilan yozilsa اٌ -un shakliga kirib o‘zgaradi. (Bu arab tilida tanvin damma deyiladi) Tanvin asosan arab tilidagi so ‘zlarda ishlatiladi.

abin - ابٍ darun - دارٌ avvalan –اولاً masalan-مثلاً qablan-قبلاً qasdan - قصداً furan- فوراً

64- tamrin. In, an, un tanvinlarini bir qatorda yozing.
65- tamrin. Lom-alifning so‘ng o‘tilgan harflarning o‘ntasini yozib chiqing.

Namuna: لار، لاز، لاژ، لاو، لاب، لات، لاث، لان، لای.

Oy va quyosh harflari

Arab alfavitidagi 28 ta harf ikkiga, ya’ni oy – qamariyе قمریه va quyosh - shamsiyе شمسیه harflariga bo ‘linadi. Oy harflari ham, quyosh harflari ham 14 tadan.

شمسی حرفلار

ت ث د ذ ر ز س ش ص ض ط ظ ل ن
قمری حرقلار

ا ب ج ح خ ع غ ف ق ک م ه و ی

Arab tilidagi so‘zlar aniq va noaniq holatda bo‘lishi mumkin. Arab so‘zga ال -al qo‘shilsa, (al bilan kelsa) so‘z aniq, holatda deb aytiladi.

al-kitāb –الکتاب al-bāb –الباب

Fors va eski o‘zbek yozuviga xos bo‘lgan p- ch- je- gof harflari, qaysi harflardan yasalgan bo‘lsa o‘sha harflar bilan bir guruhga kiradi.( b asosida p, j asosida ch, z asosida je, k asosida g harflari yasalgan)

ARAB IZOFASI

Arab izofasi fors izofasidan shu bilan farq qiladiki, fors izofasidagi birinchi

o‘rinda turgan aniqlanmish "i" bilan tugaydi.

Arab izofasida esa birinchi o‘rinda turgan aniqlanmishning qanday tovuah bilan tugashi aniqlovchining oy yoki quyosh harfi bilan bog‘liq.

a) Agar aniqlovchi oy harfi bilan boshlansa aniqlanmish bilan uning o‘rtasida (orasida) "ul" hosil bo‘ladi, ya’ni aniqlanmishning "u" - si aniqlovchi ال- alining ل -lomi ustiga tushadi, natajada "ul" o‘qiladi. Masalan:

ilm uyi - dārdul-funun دار الفنون

talaba – tālibul - ilm طالب العلم

ikki shoxlik - zul- γarnayn ذو القرنین

Zu so‘zi arab tilidan "egasi, ega bo‘luvchi" deb tarjima qilinadi.

b) Agar aniqlovchi so‘zning birinchi harfi quyosh harfi bilan boshlansa, aniqlovchiningال – alining lomi o‘qilmaydi, uning birinchi harfi ikkilantiriladi (tashdid qo‘yiladi).

qush tili- lisānut - tayr –لسان الطیر

quyosh nuri - nuruš šams – نور الشمس

bolalik g‘aroyibotlari - γarāyibus siγar غرایب الصغر

ikki tillilik - zul-lisānayn – ذو اللسانین

Arab izofasi ko‘pincha o‘zbek tilidagi atoqli otlarda (kishilarning ismida) uchraydi. Masalan:

Ubaydullo (h)- عبید الله Abdullā (h) –عبد الله

Nuriddin - نور الدین Husniddin –حسن الدین

Abdulmalik - عبد الملک Abdurahmān –عبد الرحمان

Rahmatullā - رحمت الله Šamsiddin –شمس الدین

66- tamrin. Quyidagi so‘zlarni o‘qing va yozing.

کمال الدین، زین الدین، صدر الدین، هدایت الله، نعمت الله، بدر الدین، حکمت الله، شمس الدین، عصمت الله، قدرت الله، قمر الدین، ظهر الدین، اسد الله، نجم الدین، سعد الله، نبی الله، جمال الدین، خیر الدین. فارغ التحصیل، قلیل المدت، ضرب المثل، دار الحکومه ،

میزان الاوزان، مجالس النفایس، حتی الامکان ، میزان الحراره ، بین المللی، طویل المدت، متسوی الحقوق.

67- tamrin. Quyidagi so‘zlarni o‘qing va arab harflari bilan yozing.

Muhiddin, Hikmatillā, Rahmatullā, Šukurullā, Husniddin, Abduqahhār, γiyāsiddin, Ubaydullā, Sayfiddin, Habibullā, Abdusattār, Ramziddin, Hifziddin, Nasrullā, Sa’dullā, Abdullā.

درس نهم TO‘QQIZINCHI DARS