O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi termiz davlat universiteti Normurod Murodov fors tili

Eslab qoling: دل به دل راه دارد del be del rāh dārad – dilga dil yo‘l topadi.
واژه ها

olib bormoq	bordan(bar)	بردن(بر)		havorang	– ābirang	آبی رنگ
javob bermoq	– javob dādan	جواب دادن		ha	– āre, āri	آره،آری
bir qancha	– čandān	چندان		keltirmoq	– ovardan(ovar)	آوردن(آور)
sanchqi	– čangāl	چنگال		adabiyot	– adabiyāt	ادبیات
nima	– če, či	چه،چی		Islom	– eslāmi	اسلامی
hozir	– hālā	حالا		ism	– esm	اسم
hukumat	– hokumat	حکومت		inglizcha	– englisi	انگلیسی
tuproq	– xāk	خاک		avval	– avval	اول
kulrang	– xākstari	خاکستری		uchun	– barāye	برای
sinf	– kelās	کلاس		o‘z	– xod	خود
so‘z	– kalima	کلمه		yaxshi	– xuš	خوش
ke (bog‘lovchi)	– ke	که		juda	– xeyli	خیلی
kim	– ke, ki	که، کی		haqida, tog‘risida	– dar bāre-ye	در باره
kosmos	–keyhān	کیهان		dengiz	– dary	دریا
bo‘r	– ganch	گچ		grammatika	–dastur-e-zabān	دستور زبان
aytmoq	– goftan(gu)	گفتن(گو)		daftar	– daftar	دفتر
gul	– gol	گل		dil	– del	دل
atirgul	– gol–e sorx	گل سرخ		davlat	– doudlat	دولت
guldon	– goldān	گلدان		ko‘rmoq	– didan(bin)	دیدن(بین)
jurnal	– majalle	مجله		boshqa	– digar	دیگر
markaz	– markaz	مرکز		yo‘l	– rāh	راه
qiyin	– moškel	مشکل		o‘shmoq	– rostan(ruy)	رُستن(روی)
mashhur	– mašhur	مشهور		rang	– rang	رنگ
soch	– mu	مو		yuz	– ru	رو
maydon	– meydān	میدان		yil, yosh, kurs	– sāl	سال
to‘q satiq	– noranji	نارنجی		bosh	– sar	سر
nom	– nām	نام		sunbul	– sonbol	سنبل
yonida	– nazde	نزد		shimol	– šemāl	شمال
yaqinida	– nazdik	نزدیک		suhbatlashmoq	– sohbat kardan	صحبت کردن
to‘q satiq	– nili	نیلی		tinchlik	– solh	صلح
sport	– varzeš	ورزش		stul	– sandali	صندلی
chegaradosh	– ham marz	هم مرز		qaysi	– kodām	کدام
yodlamoq	–yād gereftan	یاد گرفتن		mamlakat	– kešvar	کشور

درس هشتم SAKKIZINCHI DARS

قQ undosh tovushi
"Q" tovushi fors tilida jarangli, sirg‘aluvchi, chuqur til orqa tovushidir. Eronliklar "Q" tovushini "g‘" tarzida talaffuz qiladilar. Q va G‘ tovushlari bir xil talaffuz etilsa ham, yozuvda ikkita alohida harflar bilan ifodalanadi. Birining o‘rnida ikkinchisini ishlatib bo‘lmaydi.

Qof q, g‘ayn g‘ harflari har ikki tomondan qo‘shiladigan (muttasil) harflar sirasiga kirib, to‘rt xil ko‘rinishga ega.

Qo‘sh. Hol	alohida	talaffuzi
ﻗ	ق	q

so‘z oxiri.	so‘z o‘rtasi	so‘z bosh.	alohida	talaffuzi
ﻎ	ﻐ	ﻏ	غ	g‘

Har ikki harfning yozilishi ikki qismdan iboratdir. Satrda yoziladigan shakli bir tomoni ochiq aylana sifatida bo‘lib soat harakatiga teskari tomonga qarab yoziladi. So‘z o‘rtasida va oxirida ikki tomondan ulangani uchun uchburchak shaklda bo‘lib, soat harakatiga monand yoziladi. Satrdan pastda yoziladigan qismi esa sal kattaroq yarim aylana shaklda yoziladi.

Qof harfi esa fe harfiga o‘xshash yoziladi. Faqat ikkita nuqtasi bo‘lib, satrdan pastda yoziladigan qismi chuqurroq aylana shaklda bo‘ladi.

Q of harfi qadimgi somiy tasviriy yozuvdagi qof – ignaning ko‘zi belgisi asosida hosil qilingan. Arabcha „fe“ va yevropacha „Ф„ harflari ham shu belgi asosida yaratilgan.

55- tamrin. Quyidagi so‘zlarni o‘qing va yozing.

غذا، قهوه، شرق، رُفقا، وقت، شرقی، قاشُق، قَلَم، اِنقلاب، بُشقاب، غرب، کاغذ، چراغ، تقریبا، رفیق، باغ، مَغرب، تیغ، شُغل، مُسابقه.

56- tamrin. Quyidagi so‘zlarni fors yozuvida yozing va o‘qing.

γazā, šarγiy, γarb, vaγt, γāšoγ, čerāy, rufaγā, enγelāb, kāγaz, šarγ, γarb, bošγāb, γahve, γalam, taγriban, γarbiy, bāγ.

وجه امری Buyruq fe’li

Fors tilida buyruq fe’li buyurish, iltimos, chaqiriq ma’nolarini ifodalaydi. Bu shakl fe’lning hozirgi zamon o‘zagi oldiga به – be old qo‘shimchasini qo‘shish bilan yasaladi. Buyruq ikkinchi shaxsga qaratilgan bo‘ladi.

خواندن xāndan – qimoq خوان xān ( hoz.zam. o‘zagi) بخوان bexān – Oqi رفتن raftan – bormoq رو ru برو berou – bor

Buyruq fe’lining ko‘plik shakli birlik shakliga ید id shaxs-son qo‘shimchasini qo‘shish orqali yasaladi.

دادن dādan – bermoq دهdeh (hoz.zam. o‘zagi) بده bedeh – ber بدهید bedehid – bering . آمدن āmadan – kelmoq بیا biyā – kel بیایید biyāyid – keling.

Buyruq fe’lining bo‘lishsizlik shakli hozirgi zamon fe’l o‘zagi oldiga نه na inkor yuklamasini keltirish bilan yasaladi.

گفتن goftan – aytmoq گو gu نگو nagu – aytma نگویید naguyid – aytmang.

Buyruq maylidagi ba’zi sodda fe’llarning so‘zlashuv shakli

Noaniq shمصدر			birlikda		ko‘plikda
Keltirmoq	آوردن(آور،آر)	āvardan(āvar, ār)	biyor	بیار	biyārin	بیارین
Kelmoq	آمدن(آ)	āmadan(ā)	biyo	بیا	biyāyin	بیایین
Bo‘lmoq	بودن(باش)	budan(bāš)	bosh	باش	bošin	باشین
Bermoq	دادن( ده)	dādan(deh)	bedeh	بده	bedin	بدین
Bormoq	رفتن (رو)	raftan(ru)	berou	برو	berin	برین
Bo‘lmoq	شدن(شُو)	shodan(shou)	beshou	بشو	beshin	بشین
Aytmoq	گفتن(گو)	goftan(gu)	begu	بگو	begin	بگین
Qo‘ymoq	گذاشتن(گذار)	Gozāštan(go	bezor	بذار	bezārin	بذارین

57- tamrin. Quyidagi gaplarni fors tiliga tarjima qiling.

Marhamat, matinni o‘qing. Iltimos, bu yerda gaplashmang. Iltimos, bu haqida ularga aytmang. Ruchkani oling va bu so‘zni forscha yozing. Menga bo‘r ber. Iltimos, tezroq yuring. Bu yerga kel. Iltimos deraza tarafga bor. Iltimos, o‘rningizdan turing. Bu yerga o‘tir. Bu yerga hech narsa qo‘yma.

طTo, ظzo va عayn harflari

T o harfi somiy tasviriy yozuvdagi tayt – kalava shakli asosida yaratilgan.

To, zo harflari ikki element asosida yoziladi. Satr chizig‘ida yoziladigan qismi sod, zod harflarining so‘z boshidagi ko‘rinishiga, ikkinchi unsuri alif harfining yuqoridan pastga yoziladigan ko‘rinishidir. Ayn harfi xuddi g‘ayn harfidek yoziladi. Faqat nuqtasi bo‘lmaydi.

Qo‘sh Hol	alohida	talaffuzi
ط	ط	t
ظ	ظ	z

so‘z oxiri	so‘z o‘rtasi	so‘z boshi	alohida	talaffuzi
ﻊ	ﻌ	ﻋ	ع	a,i,u

Ayn,to, zo harflari faqat arab tilidan kirgan so‘zlarda uchraydi. Ayn harfi esa arab tilidan kirib kelgan maxsus tovushni ifodalaydi. Arab tilida ayn jarangli, portlovchi, bo‘g‘iz tovushi bo‘lib, fors tilida bu tovush o‘z talaffuz xususiyatini bir muncha yuqotgan holda ishlatiladi. Fors tilida aynning quyidagi xususiyatlari bor:

a) So‘z oxirida kelib ma’noni farqlaydi; من man – men, منع man’– man qilish, زر zar – zar, oltin زرع zar’– ekin,فر far – hashamat,فرع far’ – o‘sish, ko‘payish;

b) so‘z boshida kelganda ayn harfiga qo‘yilgan harakat talaffuz etiladi; علم ‘elm – ilm, عمر omar – umar, عقرب aγrab – chayon, عادل ādel – odil.

v) so‘z o‘rtasida yoki oxirida kelganda unli tovushdan so‘ng kelganda unga ta’sir qilib, cho‘ziqroq talaffuz etishga ishora qiladi: تعلیم ta’lim(taalim), دفاع defā‘ (defoo), تعطیل ta’til (taatil).

A yn, g‘ayn va yevropacha „О” harflari somiy tasviriy yozuvdagi ayn – ko‘z shakli asosida hosil qilingan.

58- tamrin.Quyidagi so‘zlarni o‘qing va yozing.

شاعر، شُروع، طوطی، دِفاع، وَسیع، ظاهر، عِمارت، ساعت، طاوُس، شعر، شُعبه، ظُلُم، عِلم، جُمعه، بَعد، لُطف، علی، تعطیل ، طُلوع، عادل، علیکم، جمع، عِبادت، لفظ، الفاظ.