O`zbеkiston rеspublikasi oliy va o`rta maxsus ta'lim vazirligi tеrmiz davlat univеrsitеti tabiiy fanlar fakultеti

Скелетнинг ривожланиши. Одам скелети эмбрионнинг дастлабки 
даврларида ёш бириктирувчи тўқимадан тузилган бўлиб, у аста-секин суякка 
айлана боради. Эмбрион 2 ойлигида суякнинг диафизида суякка айланиш 

---

14 
нуқталари ҳосил бўла бошлайди. Бола туғилгандан кейин иккиламчи суякка 
айланиш нуқталари ҳосил бўла бошлайди. Шундан кейин суякка айланиш 
процесси тезлашади. Болалар суяги ўлчами, пропорцияси ва таркиби билан 
катталар суягидан фарқ қилади. Суяклар 2 хил ривожланади. Агар суякка ай-
ланиш нуқталари мезенхима тўқимасидан ҳосил бўлиб, бундан тўғри суяк 
ривожланса, бирламчи суякка айланиш дейилади. Масалан, мия қутисининг 
баъзи бир суяклари ана шундай ривожланади. Баъзи суяклар тоғай 
ҳужайраларидан ривожланади, бунга иккиламчи суякка айланиш дейилади. 
Масалан, узун найсимон суяклар диафизи тоғай устлиги тагидаги тоғaй 
ҳужайраларидан ривожлана бошлайди. Бунда суяк остеобласт ҳужайралари 
ҳисобига ўсиб боради. Бундай типдаги суякка айланиш перехондрал суякка 
айланиш деб аталади. 
Суяк ўсиши вақтида ички қисмининг емирилиши ҳисобига кўмик 
(қизил илик) қисми шаклланади. Узун найсимон суяклар эпифиздаги тоғай 
қатлами тагида ҳосил бўлган янги суяк ҳужайралари ҳисобига ўса боради. 
Янги туғилган бола скелетидаги суяклар юпқа, эгилувчан бўлиб, баъзи 
суякларда тоғайлар, бириктирувчн тўқималар бўлади. Бола ўса бориши билан 
суяклар юқорида айтилган йўналишда энига ва бўйига ўсиб, шакллана 
боради. Масалан, катта болдир суягининг диафизида суякка айланиш нуқтаси 
эмбрион 2 ойлигида, юқориги эпифиэида эса туғилгандан сўнг, пастки 
эпифизида 2 ёшлигида ҳосил бўлади. Булар ўса бориб, 16-17 ёшда катта 
болдир суяги шаклланади.
Ёш болалар суягининг таркибида катта одамларникига нисбатан 
органик моддалар кўп бўлади. Боланинг ёши ортиши билан суяк 
таркибидаги, турли тузлар миқдори ортиб боради, айниқса, кальций, фос-
форли тузлар кўп тўплана боради. Ёш улғайиши билан, аксинча, минерал 
тузлар миқдори ортиб боради. Суякнинг тузилиши, химиявий таркиби 
ўзгариши билан физик хоссалари ҳам ўзгаради. 7-10 ёшгача найсимон 
суякларнинг илик қисми секин ўсади. 
Ёш қанча кичик бўлса, суяк устлиги суякка шунча зич ёпишган бўлади. 
Катта одамларда эса у бир оз ажралиб туради. Болаларда суяк устлигк тагида 
остеоцит ҳужайралари ҳосил бўлиб, шулар ҳисобига суяк энига ўсиб боради. 
Суяклар турли механикавий таъсир натижасида синади. Улар ёпиқ ва 
очиқ синиши мумкин. Суяк синган ёки чиққан вақтда врач келгунча беморни 
қўзғатмасдан, чиққан ёки синган жойни ҳаракатсиз қилиб, шина тахтача 
ёрдамида боғлаб қўйиш керак.