O`zbеkiston rеspublikasi oliy va o`rta maxsus ta'lim vazirligi tеrmiz davlat univеrsitеti tabiiy fanlar fakultеti

4-машғулот. Овқат ҳазм қилиш органларининг 
тузилишини ўрганиш 
 
Машғулотнинг мақсади: Овқат ҳазм қилиш органларининг
тузилиши, жойлашиши тўғрисида тушунча ҳосил қилиш. 
Иш учун керакли жиҳозлар: Овқат ҳазм қилиш системасининг расми, 
ҳар бир органнинг расмлари, мульяжлари, диафильм. 
Назарий тушунча: Овқат ҳазм қилиш системаси бир қанча органлар 
йиғиндисидан иборат бўлиб, овқатларни механик ва кимёвий парчалаб бериш 
ва организмнинг керакли озуқа моддалари билан таъминлаш вазифасини 
бажаради. Овқат ҳазм қилиш йўли найсимон шаклда тузилган бўлиб, унинг 
узунлиги 7-8 м.ни ташкил этади. Бу система органлари девори 4 қаватдан, 
яъни шиллиқ парда қавати, шиллиқ ости пардаси, мускул қавати ва ташқи 
сероз пардадан иборат.
Оғиз бўшлиғи ҳазм органлари системасининг бошланиш қисми 
бўлиб, у оғизнинг кириш қисми - даҳлизи ва хусусий оғиз бўшлиғидан 
иборат. 
Оғиз даҳлизи олд томондан юқори ва пастки лаблар, ён томондан 
лунжлар, орқа томондан юқориги ва пастки жағ, тишлар ва милклар билан 
чегараланади. 
Лаблар ташқи томондан тери, ички томондан шиллиқ парда билан 
қопланган бўлиб, оғиз бўшлиғи атрофи бўйлаб айланма ҳолда жойлашган 
мускул толачаларидан ташкил топган . 
 
Лунж лабларнинг бевосита давоми бўлиб, унинг чуқур қатламида ёғ 
қаватлари, шиллиқ пардасида эса майда безчалар жойлашган. 
Оғиз даҳлизи лунж воситасида хусусий оғиз бўшлиғига қўшилади. 
Хусусий оғиз бўшлиғини икки ён ва олд томондан тишлар 
чегаралайди. Юқори деворини қаттиқ ва юмшоқ танглай ҳосил қилади ҳамда 
бурун бўшлиғини оғиз бўшлиғидан ажратиб туради. Пастки томондан оғиз 
диафрагмаси чегаралаб туради. 
Қаттиқ танглай асосан пластинкасимон суяклардан ташкил топган 
бўлиб, қалин ва зич шиллиқ қават билан қопланган. 
Юмшоқ танглай  мускуллардан иборат бўлиб, орқа томони ҳалқумга 
осилиб туради. Унинг ўртасида тилча жойлашган. Юмшоқ танглайнинг 
иккала ён томонида тил- танглай ва ҳалқум равоқлари, уларнинг ораларида 
танглай мўртаги жойлашган.
Тишлар овқатни тишлаб узиб олиш, чайнаб майдалаш билан бирга 
сўзларни тўғри талаффуз этиш вазифасини ҳам бажаради. Тишлар юқори ва 
пастки жағлардаги махсус катакчаларда (альвеолалар) да оғиз бўшлиғи, 
даҳлизи ва хусусий оғиз бўшлиғи орасида жойлашиб, уларни чегаралаб 
туради. 
Ҳар бир тиш тузилиши жиҳатидан уч қисмдан ташкил топган бўлиб, 
каронка ( тож), бўйин ва илдиз қисмларига бўлинади. 
Ҳар бир тиш асосан суякка ўхшаган дентин моддасидан ташкил топган 
бўлиб, илдиз қисми цемент моддаси билан қопланган бўлса,тож қисми эмал 

---

109