O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti ro`yhatga olindi



Download 3,36 Mb.
Pdf ko'rish
bet362/522
Sana31.12.2021
Hajmi3,36 Mb.
#229587
1   ...   358   359   360   361   362   363   364   365   ...   522
Bog'liq
Материклар ва океанлар табиий географияси

Otnositelnoy  Nedostupnosti  (Borib  bo’lmaydigan  qutb)  dan  g’arb  tomonda  (bu 

qutb dengiz sathidan 3720 yuqori). Janubiy geografik qutbning dengiz sathidan 

balandligi  2800  m  ga  yaqin.  Muzlik  gumbazining  ustida,  Viktoriya  Yerida  ayrim 

tepalar  -  Nilson  (4700  m),  Markxem  (4602  m),  Ross  orolida  esa  Erebus  vulqoni 

(3743 m) qad ko’tarib turadi. 

G’arbiy  Antarktida  yuzasi  ko’proq  notekis.  Xarakterli  belgisi  shuki, 

birmuncha  past  (dengiz  sathidan  balandligi  2000  m  dan  ortiq)  ikkita  muzlik 

gumbazi  bor.  Bir-biriga  qo’shilib,  yagona  muzlik  hosil  qiluvchi  bu  ikki 

gumbazning  ayrim  tog’lari  muzni  «yorib»  chiqqan.  AQSh  ning  «Byord» 

stantsiyasi shu ikki muzlik gumbazining orasiga, dengiz sathidan 1553 yuqoriga 

qurilgan. Sentinel tog’ tizmasi 5140 absolyut balandlikkacha ko’tarilib turadi. 

Boshqa  hamma  materiklarning  o’rtacha  balandligi  atigi  875  m  bo’lgani 

holda,  Antarktidadagi  muz  yuzasining  dengiz  sathidan  o’rtacha  balandligi  qariyb 

2300  m.  Bu  balandlik  meteorologik  faktorlar  bilan  bir  qatorda,  materikda  qalin 

muzliklarning saqlanishiga va kengayishiga imkon beradi. Muzning eng qalin joyi 

Sharqiy  Antarktidada  qayd  qilingan,  materikning  bu  qismida  muzning  qalinligi 

5000 ga boradi. Sharqiy Antarktidada muzlik qatlamining asosi dengiz sathidan 

balandroq,  G’arbiy  Antarktidada  esa  ko’pincha  dengiz  sathidan  pastroq. 

Modomiki, muzlik qatlami qalinlashayotgan ekan, Ross dengizining janubi-sharqiy 

burchagidan  shimol  tomonidagi  Amundsen  va  Bellinsgauzen  dengizlariga  tomon 

G’arbiy  Antarktidani  bo’g’oz  kesib  o’tadi,  deb  taxmin  qilish  mumkin.  Uzoq 

vaqtgacha  Ross  dengizi  bilan  Ueddell  dengizi  orasida  bo’g’oz  bor  deb  taxmin 

qilingan edi. Holbuki bu dengizlar orasida bo’g’oz yo’q. 

Polyus  Otnositelg‘noy  Nedostupnosti  (Borib  bo’lmaydigan  qutb)  yaqinida 

1000 km masofada tog’li o’lka uzala tushib yotibdi. Bu o’lkaning dengiz satxidan 

balandligi 3000 m, ustidagi muzning qalinligi esa atigi 1000 m. 

Sharqiy  Antarktidada  muzning  o’rtacha  qalinligi  2200  m,  G’arbiy 

Antarktidada  esa  2400  m  deb  hisob  qilinadi.  Kontinentdagi  muz  hajmi,  ehtimol, 

25-30 mln km3 (Yer yuzidagi materik muzi hajmining 9/10 qismi) ga yetsa kerak. 

Antarktida  muzi  batamom  eriydigan  bo’lsa,  dunyo  okeanining  sathi  60  

ko’tariladi.  Antarktikadagi  materik  orollarining  soni  esa  shubhasiz  ko’payadi. 

Ammo  materikning  muzliklardan  «bo’shash»  natijasida  bir  necha  yuz  metr 

ko’tarilishi  hisobga  olinsa,  materik  hozirgi  maydoniga  yaqin  maydonni  saqlab 

qoladi,  yoki  loaqal  Avstraliya  materigining  maydoni  qancha  bo’lsa,  Antarktida 

maydoni o’shandan kam bo’lmaydi deb taxmin qilish mumkin. 

Shel’f muzliklarida past (balandligi ko’pi bilan 100 m) tekisliklarning o’ziga 

xos rel‘efi bor. Muz tekisliklardan eng kattasi - Ross muzligi Fransiyadan kattaroq. 

Sharqiy  Antarktida  geologik  jihatdan  uch  yarusli  platforma  hisoblanadi. 

Pastki  yarus  20-30  km  qalinlikdagi  proterozoy  va  arxey  jinslaridan  tarkib  topgan. 

Ular  qariyb  bir  milliard  yil  ilgari  hosil  bo’lgan.  Ana  shu  jinslar  juda  ham 

dislokatsiyalangan  gneyslar,  kristall  slanetslar,  migmatitlar  (shu  jumladan 

cho’kindilardan hosil bo’lgan migmatitlar) va granitoidlardan iborat. Granitoidlar 

pastki  yarusnint  qadimgiroq  jinslari  ichiga  kiradi  (intruziya).  Bir  necha  kilometr 



qalinlikdagi o’rta yarus juda ham o’zgargan cho’kindi jinslar - fillitlar, ohaktoshlar, 

qumtoshlar  va  konglomeratlardan  tarkib  topgan.  Bo’shroq  dislokatsiyalangan  bu 

jinslar  yuqori  proterozoyga  (siniy  sistemasiga)  kiradi.  Nihoyat,  platformaning 

yuqori  yarusi  paleozoy  va  qisman  mezozoy  erasida  hosil  bo’lgan  1-2  km 

qalinlikdagi cho’kindi jinslardan iborat. Ulardan bikon qumtosh qatlamini, devon, 

perm-karbon  va  qisman  trias  davrining  toshko’mir  qatlamlarini  aytib  o’tamiz. 

Bikon  qatlamlarida  devon  baliqlarining  qoldiqlari,  perm-karbon  davridagi 

glossopteris  paporotnigi  va  hozirgi  araukariyalarga  o’xshaydigan  trias 

daraxtlarining tanalari topilgan. 

Sharqiy  Antarktidaning  eng  yirik  struktura  tuzilmasi  Viktoriya  Yerining 



gorstli tizmasidir. Bu tizma shimoli-sharqqa tomon Koroleva Mod tizmasi shaklida 

davom etadi. Sharqiy Antarktidada qadimgi va yosh razlomlar (yorilish chiziqlari) 

ko’p. Doleritlarning suqilib kirgan joylari va qadimgi vulqonlar  (Gauss) qadimgi 

razlomlar  atrofida  ko’proq,  yosh  razlomlarda  esa  rel‘efning  pasaygan  joylari  va 

hozirgi vaqtda otilayotgan vulqonlar  (Erebus) bor. Makenzi dengizi (qo’ltig’i)dan 

materikka  kiradigan  razlom  depressiyasi  ayniqsa  buyuk.  Bu  depressiyada  juda 

katta Lambert muzligi bor. 

G’arbiy  Antarktidada  paleozoy  erasidan  to  kaynozoy  erasigacha  hosil 

bo’lgan  jinslarning  butun  bir  seriyasi  mavjud.  Ularning  hammasi  Sharqiy 

Antarktidaga  qarama-qarshi  o’laroq  juda  ham  dislokatsiyalangan  va  intruziyalar 

yorib  kirgan.  Bu  strukturalar  And  strukturalarining  bevosita  davomi  hisoblanadi. 

G’arbiy  Antarktidaning  tog’lik  rel‘efi  va  Sharqiy  Antarktidani  G’arbiy 

Antarktidadan ajratib turgan bukilma (tog’ oldidagi bukilma) o’sha strukturalarga 

bog’liq.  G’arbiy  Antarktidaning  yura  va  bo’r  davrlarida  hosil  bo’lgan 

yotqiziqlarida  (ayniqsa  Antarktika  yarim  orolining  shimoliy  chekkasida) 

ammonitlar,  mollyuskalar,  chuvalchanglar,  marjon  poliplar,  igna  tanlilar, 

baliqlarning  qoldiqlari,  araukariyalarning  toshga  aylangan  qoldiqlari  keng 

tarqaltan.  Miotsen  davrining  yotqiziqlarida  janub  buk  daraxtlarining  qoldiqlari 

topilgan. Bu buk daraxtlari hozir Olovli Yer va Yangi Zelandiya orollarida o’sadi. 

Bu  orollardagi  yillik  o’rtacha  temperatura  Antarktika  yarim  orolidagidan  10°C 

yuqori.  Neogen  davrining  oxirida,  yarim  orolning  qirg’og’i  yonida  dengiz 

mollyuskalarining  qoldiqlari  taxlangan.  Bular  Antarktida  qirg’oqlari  yonidagi 

okean suvlari hozirgidan issiqroq bo’lganini ko’rsatadi. Antarktidaning paleografik 

taraqqiyotidagi eng yosh voqea muzlik bo’ldi. Ehtimol, muzlik YYevropadagidan 

ilgariroq  boshlangandir.  Antarktidaning  chekka  qismida  materik  muzlari 

hozirgidan  qalinroq  bo’lib,  hozirgi  zamondagi  shel‘fni  qoshib  turtan.  Janubiy 

okean  tubidan  olingan  grunt  namunalari  shuni  ko’rsatadiki,  to’rtlamchi  davr 

mobaynida  sovuqroq  sharoit  bir  necha  marta  issiq  sharoit  bilan  almashingan, 

ammo  bu  sharoit  butun  muzlik  qatlamini  eritib  yubora  oladigan  darajada  issiq 

bo’lmagan va uzoq davom etmagan. Antarktidaning muzlik qatlami hosil bo’lgan 

paytidan buyon doim mavjud. 

1908  yildayoq  bikon  yotqiziqlarida  toshko’mir  qatlamlari  topilgan  edi. 

Ammo  Antarktida  ko’mirining  hozircha  iqtisodiy  ahamiyati  yo’q,  chunki  ko’mir 

konlari qirg’oqdan uzoqda,  Georg V Qirg’og’ida esa ko’mirli slanetslar topilgan, 

xolos.  G’arbiy  Antarktidada  kvars-pirit  tomirlari,  qo’rg’oshin,  temir,  mis  borligi 



ma’lum.  Sharqiy  Antarktidada  monatsit,  temir,  marganets,  oltin  bor  deb  taxmin 

qilishadi.  Lyutsov-Xolm  qo’ltig’i  qirg’og’ida  yapon  tadqiqotchilari  uran  rudasi 

topilganligini ma’lum qildilar. Hozircha, Antarktidaning biron joyida ham foydali 

qazilmalar chiqarilayotgani yo’q. 

 


Download 3,36 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   358   359   360   361   362   363   364   365   ...   522




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish