O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand veterinariya meditsinasi instituti

34-mavzu: Tok kasalliklari va ularga qarshi kurash choralari.

Reja:

1.Tok kasalliklari

2.Tok kasalliklariga qarshi kurash choralari

TOKNING UN-ShUDRING (OIDIUM, KUL) KASALLIGI

Kasallik Shimoliy (vatani) va Janubiy Amerika, G’arbiy Yevropa, Osiyo, Afrika, MDH da Ukraina, Moldaviya, Kavkaz orti mamlakatlari (Armaniston, Gruziya, Ozarbayjon) va Markaziy Osiyoda tarqalgan. O’zbekistonda oidium uzumning eng ashaddiy, keng tarqalgan va zararli kasalligi hisoblanadi.

Kasallikning belgilari. Tokning barcha yashil qismlari – barg, barg bandi, yashil novda, gul, to’pgul popugi, gajagi, uzumi va uzum boshlari zararlanadi. Zamburug’ faqat epidermis hujayralariga gaustoriylari bilan kiradi va ulardan ozuqa moddalarini so’rib oziqlanadi. Barg zararlanganida, oldin uning ustki tomonida, dastlab oq, so’ngra oqish-kulrang, siyrak, nozik gifalardan tashkil topgan, un yoki changga o’xshash, ko’zga tashlanmaydigan g’ubor paydo bo’ladi, keyinchalik u bargning ostki tomoni, barg bandlari va novdalarga o’tadi. Keyinroq bargda kichik, quruq, qo’ng’ir, tarqoq nekrotik dog’lar paydo bo’ladi, ular bir-biri bilan qo’shilib, to’rsimon rasm hosil qiladi, bu rasm diagnostik belgi bo’lib, barglarning tirik, yashil fonida yaqqol ajralib turadi. G’ubor zamburug’ning miseliy, konidioforalari va konidiyalaridan tashkil topadi. Yozilayotgan yosh barglar burishib, nimjon bo’lib qoladi. Barg bandlari mo’rt, oson sinuvchan bo’lib qoladi. Zararlangan yashil novdalar ustida juda oz, unsimon g’ubor bilan qoplangan to’q-qo’ng’ir, keyinchalik qora tus oluvchi dog’lar paydo bo’ladi. Bunday novdalar deyarli o’smaydi, harorat pasayishiga chidamsiz bo’lib qoladi va qishda ularni sovuq urib ketadi. Kuchli zararlangan novdalar ko’mirday qora, kuygan tus oladi. Kechroq zararlangan novdalar ustida kuzga qarab g’ubor biroz qalinlashadi va qizg’ish-qo’ng’ir tus oladi. To’pgul popugi gullashdan oldin yoki keyin zararlanadi, uzum tugishi kamayadi, hosil pasayadi yoki ko’pincha to’pgul butunlay qurib qoladi. Uzumlar ularning tarkibidagi qand moddalari miqdori 8% bo’lguniga qadar zararlanishi mumkin. Erta zararlangan uzumlar qurib, mavsum oxirigacha to’kilmasdan, tokda osilib qoladi. Keyinroq zararlangan uzumlar chatnaydi va urug’igacha yoriladi, saprotrof va/yoki yarim parazit zamburug’lar (ko’pincha Botrytis cinerea) ta’sirida chirib ketadi. Ba’zi navlar mevalari ustida to’rsimon dog’lar rivojlanadi. Mevalari qizil yoki qora navlarning uzumlari chipor tus oladi, bozorbopligini yo’qotadi, ulardan tayyorlangan sharobning ta’mi noxush bo’ladi.