O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand veterinariya meditsinasi instituti

Kasallik belgilari va rivojlanishi. Kasallik bilan daraxtlarning barg, novda, kurtak, gul, gul tugun, meva va shoxlari zararlanadi. Ularda och-jigarrang tusli, atrofida qizg’ish-binafsha, qizg’ish-qo’ng’ir yoki to’q-qizil hoshiyali dog’lar paydo bo’ladi. Dog’lar oldin kichik nuqta shaklli, keyin o’sib kengligi 2-5 mmga yetadi, ulardan yelim oqib chiqadi. Dog’lar bilan qoplangan to’qima 2-3 hafta ichida qurib qoladi va tushib ketadi, barglar ilma-teshik bo’lib qoladi. Zararlangan barglarning ko’pchiligi to’kilib ketadi, natijada qishlovchi kurtaklar uyg’onadi, daraxtlar sovuqqa chidamsiz bo’lib qoladi va kelgusi yil hosili kamayadi. Zararlangan kurtaklar qo’ng’ir tus oladi va nobud bo’ladi. Ba’zi zararlangan gulkurtaklar sog’lom bo’lib ko’rinishi mumkin, ammo keyingi yil bahorda ochilmaydi. Zararlangan gullar to’kilib ketadi. O’rik mevalari ustida kichik qizil yoki apelsin tusli, biroz botiq dog’lar paydo bo’ladi, ular o’sib qizg’ish-qo’ng’ir yoki qo’ng’ir, o’rtasi ochroq tusli so’galchalarga aylanadi. Kuchli zararlangan mevalarda so’gallar qo’shilib ketadi, meva qobig’i dag’al, terisimon shakl oladi, qobiq usti qo’tirga o’xshab qoladi, ulardan yelim oqib chiqadi. O’rik novdalari kamroq zararlanadi, yosh novdalardagi dog’lar barglardagiga o’xshash, noto’g’ri dumaloq shaklli, ular o’sadi, chatnaydi, biroz botiq shaklli yaralarga aylanadi, qoramtir-qo’ng’ir tus oladi va yelim chiqaradi. Vaqt o’tishi bilan, yaralar bilan zararlangan novdalarning ko’pchiligi nobud bo’ladi. Kuchli zararlangan daraxt ham nobud bo’lishi mumkin.Zararlangan gilos va olcha mevalarining eti to’lmaydi va ular qurib qoladi. Shaftolining yosh novdalari, shoxlari va kurtaklari zararlanadi, mevalari kamroq shikastlanadi. Novdalarda dastlab kichik, qizg’ish, bo’rtgan dog’lar hosil bo’ladi, keyin ular uzunchoq, qo’ng’ir va qora tusli yaralarga aylanadi (44-rasm). Yaralar novdani o’rab olishi va nobud qilishi mumkin. Ulardan yelim oqadi. Novdalar zararlanishi ko’pincha kurtaklardan boshlanadi. Zamburug’ miseliy, konidiya va xlamidosporalari bilan kasal kurtaklarda (tangachalar ostida) va novdalardagi har xil teshiklarda, yaralarda yelim tagida va qisman barglarda⁵ (shaftoli barglarida kam hollarda) qishlaydi. Erta bahorda harorat 4-5^oS ga yetganda yomg’ir suvida yelim eriydi va konidiyalar yomg’ir tomchilari ichida, shamol vositasida uyg’onayotgan kurtaklar va yozilayotgan barglarga tushadi va ularni birlamchi zararlaydi. Konidiyalar qushlar, hasharotlar, daraxtlarga ishlov berish asbob-uskunalari va boshqa yo’llar bilan ham tarqalishi mumkin. Konidiyalar nish (murtak) naychalari yordamida o’simlik to’qimalariga teshiklar orqali yoki bevosita epidermisni teshib kiradi. Kasallikning yashirin davri 2-4 kun, yangi konidiyalari 5-7 kun so’ngra paydo bo’ladi. Konidiyalar bog’da tarqaladi va sog’lom to’qimalarni zararlaydi, yana konidiyalar hosil qiladi va qo’zg’atuvchining rivojlanish sikli qaytariladi. Ustida shilimshiq modda mavjudligi tufayli, konidiyalar daraxt a’zolariga yaxshi yopishadi. Daraxtlarning shoxlari qalinlashib ketishi kasallik kuchayishiga olib keladi. Zamburug’ o’sishi, konidiyalar rivojlanishi va o’sishi uchun optimal harorat (18)21-26^oS, minimum 0-3^oS va maksimum 28-29^oS. Qulay haroratda tez-tez jala yog’ib va shamol bo’lib turishi kasallik ham bahorda, ham kuzda, juda tez tarqalishiga olib keladi.