O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand veterinariya meditsinasi instituti

Sabzining rizoktonioz qizil chirishini Rhizoctonia violaceazamburug’i qo’zg’atadi. Kasallik dunyoning barcha mamlakatlarida tarqalgani xabar qilingan, ammo u O’zbekistonda qayd etilmagan. Sabzidan tashqari lavlagi, piyoz va boshqa ko’p ekin va begona o’tlar (qaylyug’un, olabo’ta, yulduzo’t, gazanda o’t va b.) zararlanadi.

Dalada zararlangan ildizmevalarning tepasida kulrang-qo’rg’oshin rangli dog’lar paydo bo’ladi, ular sekin-asta qizg’ish tus va biroz botiq shakl oladi, oldin rangsiz, so’ngra binafsha tusli, qalin, kiygizsimon mog’or qatlami bilan qoplanadi, ustida ko’p, mayda, to’q-binafsha sklerosiylar rivojlanadi, ildizmevalar qurib, kichrayib qoladi, ba’zan chirib ketadi. Zararlangan o’simliklarning barglari sarg’ayadi, so’ladi va quriydi. Havo harorati 20-30°S va nisbiy namligi yuqori bo’lsa, rizoktonioz tez tarqaladi, 10°S dan past haroratda rivojlanmaydi.

Ildizmevalar chirishi omborxonalarda davom etadi va ularning to’qimalarini ikkilamchi mikroorganizmlar zararlaydi. Qo’zg’atuvchi miseliy va sklerosiylari yordamida zararlangan ildizmeva, o’simlik qoldiqlari va tuproqda saqlanadi.

Rizoktonioz bilan kurashda fomozga qarshi tavsiya qilingan tadbirlarni qo’llash, nordon tuproqlarga ohak solish, begona o’tlarga qarshi gerbisid purkash lozim (Gerasimov, Osniskaya, 1961; Peresыpkin, 1982; Vyangelyauskayte i dr., 1989).

AQSh da o’tkazilgan tadqiqotlarda sabzini zamburug’ning boshqa turi - Rhizoctonia carotae zararlashi aniqlangan, kasallik "krater chirishi" nomini olgan. Dastlabki 4 oy mobaynida omborxonadagi sabzi deyarli faqat krater chirishi bilan zararlangan. Saqlash davrining ikkinchi yarmida sabzida kulrang chirish, qora chirish va ildiz bo’g’zi hamda meva tepasi chirishi (qo’zg’atuvchi Rhizoctonia sp.) ko’p tarqalgan. Kam tarqalgan kasalliklardan sabzida yumshoq chirish (qo’zg’atuvchilar Erwinia spp.), oq chirish, yumshoq mukoroz (Rhizopus spp.), quruq fuzarioz (Fusarium roseum) va qizilmiya chirishi (Centrospora acerina) qayd etilgan. Bu tajribalarda chirishni kamaytiradigan eng muhim faktor kavlab olingan sabzini juda tez 0°S gacha sovutish ekanligi, u qancha tez sovutilsa, uning omborxonada chirishi shunchalik kamayishi isbotlangan (MacNab et al., 1983).