Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus taʼlim vazirligi samarqand davlat universiteti maktabgacha ta`lim kafedrasi

IV. TАLIMNING KOʼRSАTMАLILIK VА KOʼRGАZMАLILIK TАMOYILI
Taʼlim jarayonida mumkin qadar sezgi organlarini koʼproq jalb etish oʼrganishni osonlashtiradi. Eshitish jarayonida abstrakt tafakkur maʼlum ish bajarsa, koʼrish orqali obrazli tafakkur ham ishga tushadi. Koʼrsatmalilik mavzuni oʼrganishda yengillik tugʼdirishi bilan birga oʼquvchi-talabada qiziqish ham uygʼotadi. Oʼrganilgan mavzuni oʼziga uzoq muddat esda saqlanishga va qayta yesga tushirishga yordam beradi. Oʼquvchi-talabalarning sxema, jadval, diagramma kabi materiallarni ustida ish olib borishlari va materiallar xususiyatlarini taqqoslash, tahlil qilish, umumlashtirish, xulosa chiqarishlari mantiqiy fikrlash qobiliyatini oʼstirishga yordam beradi.
Аlbatta, koʼrsatmalik samarali natijalar berishi uchun uning boshqa tomonlarini ham eʼtiborga olishi kerak. Birinchidan, ishlatiladigan koʼrgazmali qurollar oʼquvchi-talabalarning yoshi va oʼziga xos xarakter xususiyatlari, umumiy tayyorgarlik-saviyasiga mos kelgan boʼlishi lozim. Ikkinchidan, foydalaniladigan koʼrsatmali qurollar oʼtilayotgan dars mavzusining mazmunini ochib berishga yordam beradigan materiallar boʼlishini xisobga olmoq, uni toʼgʼri tanlashga eʼtibor bermoq lozim. Uchinchidan, dars jarayonida foydalanishi uchun belgilangan koʼrsatmali materiallardan unumli foydalanmoq uchun zarur boʼlgan taʼlim usullari toʼgʼri tanlangan boʼlishi lozim.
V. TАLIMNING ONGLILIK, FАOLLIK VА MUSTАQILLIKKА ERIShISh TАMOYILI
Oʼquvchi-talabalarni yangi materiallarni idrok qilishda taʼriflar, teoremalar, adabiyotdan sheʼr yodlash va xokazolarning ifodalanishigina emas, balki ularning hayotiy hodisalar jarayonlar bilan bogʼliq boʼlgan mavzuni ham tushunishlarini talab etadi. Аks holda bilimlarda yuzakichilik avj oladi, bunda materiallar quruq yodlab olingan boʼladi. Bunday bilimlar tez unitiladi. Bundan tashqari bilimlarni ongli ravishda oʼzlashtirish oʼquvchi-talabalarda bu bilimlarga nisbatan maʼlum munosabat hosil qilishni emotsional kechinmalar uygʼotishni ham oʼz ichiga oladi.
Maʼlumki taʼlim ikki tomonlik xususiyatga ega. Taʼlim jarayonida pedagog yoʼnaltiruvchi boʼlib maydonga chiqadi va oʼquvchi-talabalar oʼrganishi jarayonini oʼz boshlaridan kechiradilar. Oʼrganish jarayoni murakkab psixik jarayon boʼlib oʼquvchi-talabalardan maʼlum faollikni talab etadi. Pedagogik qonunchilik taʼlim jarayoni sermazmun, qiziqarli va mahorat bilan tashkil etmasin, oʼquvchi-talabalar tomonidan maʼlum faollik bildirilmasa oʼquv jarayonida samaraga erishish mumkin emas. Demak oʼquv jarayonida avval oʼquvchi-talabalarda faollikni uygʼotish zarur. Bu faollik taʼlim jarayoniga taʼsir etadi, idrok qilish, tahlil qilish, analiz va sintez kabi psixik jarayonlarni ishga tushiradi. Oʼquvchi-talabalarda faollik holatini vujudga kelishida motivatsiyalar ahamiyatlidir. Mustaqillik tafakkur turli usullar bilan hosil qilinadi. Tafakkurni shakllantirish usullaridan biri mustaqil hal qilish, muomalali vazifalar qoʼyishdir. Аytib oʼtish joizki onglilik va faollikni, mustaqil tafakkurni vujudga kelishiga sabab boʼladi. Bugungi kunda taʼlim oldiga qoʼyilayotgan eng katta talablardan biri ham mustaqil fikrlash muomalalar yechimini mustaqil topish kabi xususiyatlarni talabalarda rivojlantirishdir. Umuman onglilik, faollik va mustaqillik oʼzaro bir-birini toʼldirib turuvchi psixik holatdir deyish mumkin. Bilimlarni ongli oʼzlashtirish bir tomonidan oʼquvchi-talabalarning mustaqil faol fikr qilishlarini nazarda tutsa, ikkinchi tomondan aynan shu jarayon davomida talabalarni mustaqillik va faollikni hamda mantiqiy fikr qilish faoliyatlarini tarbiyalab, takomillashtirib borishi nazarda tutadi. Oʼquvchi-talabalar faolligini rivojlantirish, ularning mustaqilligini oshirish, ularda onglilikni oʼstirish oʼqishda yuksak samaradorlilikka erishishga yordam beradi.