O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti tarix fakulteti tarixshunoslik va manbashunoslik kafedrasi arxivshunoslik fanidan ma’ruza matni tuzuvchi: Yakubov Akmal Saydirasulovich

Muammoli savol: Arxiv hujjatlari sharhi nima maqsadda yoziladi? 

Sharhlar tuzishdan asosiy maqsad manfaatdor tashkilotlar va shaxslarni 

mazkur hujjatlarning xarakteri va ahamiyati xususida xabardor qilishdir. Arxiv
sharhlari ikki xil bo’ladi: arxiv fondlari sharhi va mavzuiy sharhlar. 
Fondlar sharhi deganda ma’lum bir fond hujjatlarining tarkibi va mazmuni,
ularning manbashunoslik jihatdan tahlil etish xususidagi arxiv ma’lumotnomasi 
tushuniladi. Mavzuiy sharhlarda esa Biron-bir mavzuga bag’ishlangan
hujjatlarning tarkibi va mazmuni haqida (ularni qaysi fondda saqlanishidan qat’i 
nazar) axborot beriladi.
Sharhlar muhim va dolzarb ahamiyatga ega bo’lgan hujjatlarga tuziladi. 
Nisbatan yirik bo’lgan va ayni paytda kam o’rganilgan fondlarga sharhlar tuzish
maqsadga muvofiqdir. Saqlanayotgan hujjatlarning hajmi katta bo’lmasa yoki 
ulardan keng ravishda foydalanib ilmiy muomalaga kiritilgan bo’lsa, bunday
fondlarga sharh yozish shart emas. Aksincha u yoki bu fondda bir xil sarlavhali 
ko’p yig’majildlar saqlansa, bu yig’majildlar mazmun jihatidan murakkab va
serqirra bo’lsa, bunday fondlarga sharh tuzish nihoyatda foydalidir (bayonnomalar, 


Sharhning vazifasi 

---

62

stenogrammalar, ma’ruzalar, hisobotlar, xatlar). Murakkab hujjatlarning
mazmunini ro’yxatda ochib berish qiyin, lekin sharhlarda ularning mazmunini 
to’liq holda ochib berish mumkin.
Sharhlar odatda ikki qismdan iborat bo’ladi: 

sharhning o’zi va ko’makchi ma’lumotnoma

apparati. Sharhda ma’lumot obyekti bo’lgan hujjatlarning tarkibi va mazmuni 
bayon etiladi. Sharhda hujjatlarning tarkibi va mazmuni haqidagi axborot
annotasiya deb ataladi. Annotasiyalar bir xil shakl yoki mazmundagi hujjatlar 
guruhiga yoki bo’lmasa alohida hujjatlarga tuzilishi mumkin.