O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti tarix fakulteti tarixshunoslik va manbashunoslik kafedrasi arxivshunoslik fanidan ma’ruza matni tuzuvchi: Yakubov Akmal Saydirasulovich

Muammoli savol: Sharhlar tuzishning asosiy qoidalari 


nimalardan iborat? 
Sharh quyidagi asosiy tarh (sxema) lar asosida tuziladi: tarkibiy, tarqoq 

(funksional), mavzuiy, xronologik, nominal. Tarkibiy va nominal tarhlar fondlar

sharhini tuzishda ham, mavzuiy sharhlar tuzishda ham qo’llanadi. 
Shaxsiy fondlarga sharh yozishda esa mutlaqo boshqa yo’ldan boriladi.
Mazkur fondlarda shakl va mazmun jihatidan xilma-xil hujjatlar saqlanishi sababli 
ularni sharhlashda yagona tarhni qo’llashning iloji yo’q. Bunday sharhlarni
tuzishda odatda shaxsiy fondlar hujjatlarini bir tizimga solishning namunaviy 
tarhidan fodalaniladi (biografik ma’lumotlar, xizmat va jamoat faoliyati, tasviriy
materiallar, qarindoshlari haqidagi materiallar va hokazo.). 
Ayrim arxivlarda mavzuiy sharhlar tuzishda fond tarhi (sxemasi)
qo’llanilmoqda, ya’ni har bir fondning ma’lum bir mavzuga oid materiallariga 
alohida sharh beriladi. Ammo bunday tarhdan foydalanish maqsadga muvofiq
emas, chunki bu xol bir xildagi ma’lumotlarning ko’p marotaba takrorlanishiga 
olib keladi.
Sharhlarda hujjatlarning tahlili chuqur va aniq bo’lishi, fond yoki mavzu 
bo’yicha aniq, ixcham ma’lumotlar berilishi kerak. Sharh tuzish chog’ida
hujjatlarga annotasiya yozish bilan birga ularning manbashunoslik tahlili ham 
berilishi zarur.


Tayanch iboralar 


Arxiv hujjatlari sharhi – alohida hujjatlar majmuasining tarkibi va mazmuni 
to’g’risidagi arxiv ma’lumotnomasi

Arxiv fondlari sharhi
– ma’lum arxiv fondi (yoki fondlari) hujjatlari 
tarkibi
va

mazmuni
to’g’risidagi 

arxiv
ma’lumotnomasi 


Mavzuiy sharhlar
– biron-bir mavzuga doir hujjatlarning (qaysi 
fondga mansubligidan qat’i nazar) tarkibi va
mazmuni to’g’risidagi arxiv ma’lumotnomasi