O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand iqtisodiyot va servis instituti fakultet: Servis va turizm Kafedra: Xalqaro turizm va turizm servisi «Himoyaga tavsiya etildi»

 
3.3.Xalqaro turizmni rivojlantirishda xayot xavfsizligini ta’minlash 
masalalari 
Quyidagi jihatlar ham turizmdagi xavfsizlik masalalariga kiradi: 
- marshrut, tur toifasi turistlarning tayyorgarligi darajasiga muvofiqligi (agar 
sport, safar, sarguzasht turlari to‘g‘risida so‘z yuritilayotgan bo‘lsa). Bir qancha 
marshrutlarga turistlar faqat sayohat qilishga moneliklar yo‘qligi to‘g‘risida tibbiy 
ma’lumotnoma taqdim etgan taqdirda qo‘yiladi (masalan, Kamchatkadagi 
«Dzenzur vulqoniga chiqish» turi); 
- turistlarni marshrutda kuzatib boradigan gidlar, instruktorlar malakasining 
yuqoriligi (tasodifiy, tayyorgarliksiz shaxslar turistlar bilan ishlashga qo‘yilmaydi); 

---

40 
- turistlar harakatlanadigan xavfsiz trassalarni, shuningdek ular to‘xtaydigan 
joylarni lozim darajada jihozlash. 
Turistik firmalar muvaffaqiyatli faoliyat ko‘rsatish uchun bu muhim 
muammolarni hal qilishlari lozim. Turizm sohasida sug‘urta bilan shug‘ullanuvchi 
kompaniyalar xavfsizlikni ta’minlash chora-tadbirlariga o‘z mablag‘larini 
joylashtiradilar. Masalan, turistlar yo‘qolishining oldini olish uchun sayohat 
marshrutlarida turistlarni radiostansiyalar bilan ta’minlaydilar. Lekin bu maxsus 
qutqarish hamda turistlar xavfsizligini ta’minlash xizmatlariga bo‘lgan talabni 
bekor qilmaydi. MDHning aksariyat mamlakatlarida bunday nazorat-qutqarish 
xizmatlari (NQX) barcha faol turizm mintaqalarida faoliyat ko‘rsatadi.
Terrorizm – mehmondo‘stlik sanoati to‘laqonli faoliyat ko‘rsatishiga monelik 
qiluvchi bosh omil. Toki davlat mazkur tahdidni bartaraf etish yoki kamaytirishga 
yo‘naltirilgan chora-tadbirlarni amalga oshirmas ekan, turizm to‘laqonli rivojlana 
olmaydi. Masalan, 2000 yilning yozida Filippinda germaniyalik turistlarning 
garovga olinishi mazkur mamlakatga Germaniyadan keluvchi turistlar oqimi 79% 
ga kamayishiga olib keldi. Jazoirda islom aqidaparastlari tomonidan chet elliklarga 
ov uyushtirilishi nomusulmon mamlakatlaridan bu yerga keladigan turistlar 
oqimini deyarli yo‘qqa chiqardi. 90-yillarning o‘rtalarida Pokistonda amerikalik va 
yevropalik sayohatchilarga qarshi uyushtirilgan terroristik aktlar ham milliy 
iqtisodiyotga qattiq zarba berdi. Isroilda mehmonxonalarning 25% ga ham 
to‘lmayotgani mamlakatdagi notinch vaziyat bilan bevosita bog‘liq. Turistlar hatto 
mamlakatning nisbatan tinch hududlariga borishga ham qo‘rqadilar. Turistlar 
bo‘lmasa, korxonalar faoliyati to‘xtaydi, sanatoriylar va mehmonxonalar yopiladi, 
byudjetga tushum kamayadi, infratuzilma rivojlanmaydi, ijtimoiy vaziyat 
keskinlashadi. Vaholanki, turizm mamlakatga davlat yalpi daromadining 4% ni 
keltiradi. Isroildagi turistik mahsulotlarni chet elda targ‘ib qilishga davlat 
byudjetidan ham, manfaatdor xususiya kompaniyalar hisobidan ham katta 
mablag‘lar sarflanadi.
Misrda huquqiy tartibot organlari jinoyatchilik bilan bog‘liq vaziyatni nazorat 
qilishga intiladi va chet ellik turistlarga qarshi har qanday harakatlarni o‘sha zahoti 

---

41 
to‘xtatadi. Rossiya ham terrorizm turistik infratuzilmaning rivojlanishiga to‘sqinlik 
qilayotgan mamlakatlar qatoriga kiradi. Tabiiyki, bu huquqiy tartibot organlarini 
eng qattiq choralar ko‘rishga majbur qilmoqda. Boshqa tomondan, bir qancha 
kurortlar Kavkazning «qaynoq nuqtalari»da joylashgani bu yerda turizm hajmini 
kamaytirmoqda. O‘zbekiston faol turistik faoliyat zonasiga kirmasa-da, 
Afg‘oniston va Tojikiston singari siyosiy va jinoiy jihatdan notinch davlatlar bilan 
qo‘shnichilik potensial haridorlarning mamlakatga bo‘lgan qiziqishini 
so‘ndirmoqda. AQShdagi 2001 yil 11 sentyabr voqealaridan keyin Afg‘onistonda 
boshlangan antiterroristik operatsiya ham turistik oqimlar hajmida aks sado berdi: 
ayrim baholashlarga qaraganda, ularning hajmi oldingi yilning shu davridagiga 
qaraganda ancha qisqardi.
Sayohat mamlakatidagi siyosiy va kriminogen vaziyat, mahalliy aholining 
chet elliklarga munosabati haqida turistlarga axborot berish O‘zbekiston 
fuqarolarining chet elga chiqishini ta’minlovchi turistik korxonalarning bosh 
vazifasidir. Bunda davlat tashkilotlari, xususan, Tashqi ishlar vazirligi muhim rol 
o‘ynashi lozim. Masalan, AQShda Davlat departamenti dunyoning siyosiy jihatdan 
notinch mintaqalari haqida amerikaliklarga axborot beradi va zaruratsiz bu 
mintaqalarga tashrif buyurmaslikni maslahat beradi.
Xavfsizlik – hayot va sog‘liqni qo‘riqlashga qaraganda kengroq tushuncha. 
Bu shaxsni sayohat vaqtida chiqishi mumkin bo‘lgan barcha mojarolar va 
ko‘ngilsizliklardan himoya qilishni nazarda tutuvchi chora-tadbirlar tizimidir; u 
turistning mol-mulki, boyligi, bagaji, buyumlari va boshqa anjomlarini qo‘riqlash 
sxemasini ham o‘z ichiga oladi. 
Masalan, bir qarashda oddiy tuyuladigan vaziyatni 
olaylik: o‘zbekistonlik biron-bir mamlakatda 220 V kuchlanish va 50 Gs 
chastotaga mo‘ljallangan elektr uskuna (elektr ustara, fen, uyali telefon va h.k.)dan 
foydalanadi, vaholanki, bu standart ayrim mamlakatlarda amal qilmaydi. Turli 
mamlakatlarda qanday elektr ta’minot tizimlari amal qilishini ko‘rib chiqamiz: 
- Avstraliyada elektr tarmoq kuchlanishi 240

250 V, o‘zgaruvchan tok 
chastotasi 50 Gs; shtepselli rozetkalar uch uyali; Yevropa va Osiyoda ishlab 

---

42 
chiqarilgan elektr asboblardan foydalanish uchun kuchlanish adapterlari va 
tarmoqqa ulash o‘tkazgichlari talab etilishi mumkin (ularni Avstraliyada ham sotib 
olsa bo‘ladi); 
- Andorrada tarmoq kuchlanishi 240 V, 50 Gs; 
- Braziliyada elektr kuchlanishi turli shtatlarda har xil, xususan, Rio-de-
Janeyro va San-Pauluda elektr kuchlanishi 110 yoki 120 V, Salvador va Manausda 
– 127 V, Resif, Brazilia va boshqa ko‘pgina shaharlarda – 220 V; shtepselli 
rozetkalar ham har xil: ikki yoki uch uyali; 
- Buyuk Britaniyada elektr kuchlanishi 240 V, bunda elektr ustara, fendan 
foydalanish uchun uch shtirli vilka talab etiladi; 
- Venesuelada elektr kuchlanishi 120 V, 60 Gs (Valensiyada – 50 Gs), 
vilkalar – ikki yoki uch shtirli; 
 
- Dominika Respublikasida tarmoqdagi kuchlanish 110 V, tok chastotasi 60 
Gs; yassi rozetkalar uchun adapterlar kerak; 
- Indoneziyada tarmoqdagi kuchlanish 220 V (Bali orolida – 220 i 110 V), 
elektr ta’minotida uzilishlar bo‘lishi mumkin; 
- Irlandiyada standart elektr kuchlanishi 230 V (50 Gs), elektr rozetkalar uch 
uyali, o‘tkazgich zarur;
- Ispaniyada tarmoqdagi kuchlanish 50, 100 va 220 V; 
- Keniyada kuchlanish 240 V, rozetkalar inglizcha standartga mos, agar 
vilkalar to‘g‘ri kelmasa, qabul qilish va joylashtirish xizmatida adapterlar bor; 
- Kiprda tarmoqdagi kuchlanish 240 V, 50 Gs; 
- Kubada tarmoqdagi kuchlanish 110

120 V, 60 Gs; yassi rozetkalar uchun 
adapterlar zarur; 
- Kosta-Rikada tarmoqdagi kuchlanish 110 V, mehmonxonalarda odatda 
Yevropa standartiga mos rozetkalar o‘rnatiladi. Bizda ishlab chiqarilgan elektr 
uskunalar uchun o‘tkazgichlar kerak; 
- JARda tarmoqdagi kuchlanish 220-250 V, lekin videokamerani zaryadlash 
moslamasi va fen uchun maxsus adapterlar zarur. Adapterni ro‘yxatga 

---

43 
oluvchilardan so‘rash mumkin; 
- Yamaykada tarmoqdagi kuchlanish 1100 V, chastota 50 Gs. Qoida 
tariqasida, barcha zarur maishiy asboblarni istalgan mehmonxona taqdim etadi; 
- Filippinda tarmoqdagi kuchlanish 220 V, 60 Gs, Bagioda – 110 V; 
- Fijida – 240 V, 50 Gs; 
- Yangi Zelandiyada – 230 V, 50 Gs, vilkalar uch yassi shtirli.
Ko‘rib turganimizdek, elektr tarmoqlaridan foydalanish tartibi har xil. Elektr 
asbobni mahalliy sharoitga moslashtirishga urinib, turist qo‘l ostida mavjud 
narsalardan foydalanadi, o‘zining hayotini va mehmonxona mol-mulkini xavf 
ostida qoldiradi. Zotan, bunday «eksperimentlar»dan keyin qisqa tutashuv sodir 
bo‘lib, yong‘in chiqishi, bu mehmonxonaga katta ziyon yetkazishi, boshqa 
odamlarning hayotini xavf ostida qoldirishi mumkin.
Turist safar paytida to‘qnash kelishi mumkin bo‘lgan xavfsizlik bilan bog‘liq 
boshqa holatlar ham mavjud. Masalan, mehmonxonada unga chek out hujjatini 
yozib berishlari mumkin. Bu hujjat mehmonxonada yashash davrida ko‘rsatilgan 
barcha xizmatlar uchun haq to‘lashni anglatadi. Tabiiyki, mehmonxona toifasi 
qancha yuqori bo‘lsa, to‘lanadigan haq ham shuncha katta bo‘ladi. Lekin bunda 
belgilanganidan ortiqcha to‘lab yubormaslik uchun moliyaviy xavfsizlik bilan 
bog‘liq bir nechta qoidaga rioya etish zarur.