O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand iqtisodiyot va servis instituti fakultet: Servis va turizm Kafedra: Xalqaro turizm va turizm servisi «Himoyaga tavsiya etildi»

5-jadval 
Avstriyaning turizm sohasi ko‘rsatkichlari 
T/r 
Ko‘rsatkichlar 
Yillar
O‘sish sur’ati 
2013/2008 
nisbati (%) 
2008 2009 
2010 
2011 
2012 2013 
1 
Tashriflar
32,6 
32,30 
33,4 
34,6 
36,2 
36,8 
113,0 
2
Tunca Toskay, Turizm Olayina Genel Yaklasim, 3- Basim, Der Yayinlari; №26, Istanbul, 1989, 
s.20. 

---

38 
(mln. kishi) 
2 
Yotib (tunab) 
qolishlar 
(mln kun) 
126,7 124,30 
124,9 
126,0 131,0 132,63 
104,7 
3 
O‘rtacha bir 
kishini yotib 
(tunab) qolishi 
(kun) 
3,9 
3,8 
3,7 
3,6 
3,6 
3,6 
92,6 
Axborot texnologiyasidan foydalanuvchi turizm tashkilotlari har qanday 
iqtisodiy o‘zgarishlarga moslashuvchan bo‘ladi. O‘z vaqtida qo‘lga kiritilgan 
ma’lumot band qilish va operatsion ishlarni amalga oshirishda keng qo‘llaniladi. 
Kompyuterli band qilish texnologiyalari potensial turist bilan turistik mahsulot 
sotuvchi tashkilotlarni kommunikatsiya va axborot tizimi orqali uchrashtiradi. 
Kompyuter ekrani turistik mahsulotlarning narxini belgilovchi birja va sotuvchi 
vazifasini o‘taydi. Turistik mahsulot va xizmat taklif qiluvchi tarmoqlar, banklar, 
moliya tashkilotlari, kommunikatsiya tizimlari va axborot texnologiyalari birjani 
tashkil qiladi. Turistik kompaniyalarning band qilish tizimlari birja markazida 
bog‘lanadi. Bank sug‘urta moliya tashkilotlari va kommunikatsiya tizimlari o‘z 
navbatida birjaning markazi va bu tizimning marketing tashkiloti hisoblanadi. 
Turizm birjasi esa kompyuterning ekrani va son ko‘rsatkichlaridan iborat bo‘ladi.
Yangi turizm industriyasining tarkibidagi bozor va birja ma’lumotlari 
quyidagilardan tashkil topadi: 

Turizm markazlari va manzillari. 

Sayohat turlari va dasturlari. 

Havo yo‘llari transporti va uchish alternativlari. 

Mehmonxona va boshqa joylashuv imkoniyatlari. 

Har xil kema transportlari, avtomobil ijarasi. 

Dam olish xizmatlari, turlari va narxlari. 
Birja tizimiga bog‘langan va a’zo bo‘lgan firmalar hamda potensial turistlar 
barcha kerakli ma’lumotlarni kompyuter ekranida ko‘rish imkoniyatiga ega 
bo‘ladi. Bunday birja turli xil tarmoqlar va mamlakatlar iqtisodiyotining global 
tarzda birlashuvi natijasida vujudga keladi. 

---

39 
Xalqaro birjada turist yuboruvchi va qabul qiluvchi markazlar o‘zaro 
aloqalarini axborot tizimlari orqali amalga oshiradilar. Bank va moliya tashkilotlari 
ma’lumotlar manbayi bo‘lgani uchun band qilish tizimlariga bog‘lanib, birjaning 
markaziy tashkiloti hisoblanadi. Markazga bog‘liq har bir tashkilot: mehmonxona 
guruhlari, turoperatorlar, sayohat agentliklari, havo yo‘li kompaniyalari, 
avtomobillarni ijaraga beruvchi tashkilotlar sotishga taklif qilgan mahsulotlarining 
narxlarini, o‘ziga xos hususiyatlarini, qabul qilish hamda jo‘natish vaqti va soati 
haqidagi barcha ma’lumotlarni markazga yuborib turishadi. Mazkur, qarz 
kartochkalari va bankamatlar orqali birja markaziga kelib tushadigan to‘lovlardan 
har bir mijoz uchun servis haqini oladi. Bundan tashqari, mahsullotni sotib olingan 
firmalarga to‘lov to‘langanda o‘zining komission haqini ham ushlab qoladi. 
Bunday faoliyatning eng muhim tomoni shundaki, birja tizimini bank yoki moliya 
tashkiloti boshqaradi. Bu esa ko‘pgina turizm kompaniyalari uchun juda qo‘l 
keladi. Chunki tijorat operatsiyalarini amalga oshiruvchi har qanday tashkilot bank 
yoki moliya tashkilotlarisiz faoliyat yurita olmaydi. Natijada markaz yuksak 
daromad manbaiga ega bo‘ladi. Turizmda banklarga bog‘liq birja markazining 
yaratilishi va transmilliy kompaniyalarining birjaga a’zo yoki ta’sischi sifatida 
kirishi turizm industriyasining imkoniyatlarini kengaytirib, turizmda globallashuv 
jarayonini tezlashtiradi.