O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi s. A. Rasulov, V. A. Grachev

Shixta 
materiallarining
fizikaviy 
xarakteristikalari.
Quyiladigan 
qotishmalarni suyuqlantirib olishda faqat shixta komponentlarining kimyoviy 
tarkibi emas, balki ularning erish temperaturalari, zichligi, solishtirma sirti, to‗kma 
zichligi (3.1- jadval) muhim ahamiyatga ega. To‗kma zichligi haqidagi 
ma‘lumotlardan (6) suyuqlantirish pechida shixta egallaydigan ishchi bo‗shliqning 
hajmini aniqlash uchun, yuklash qurilmalarini hisoblash va shunga o‗xshashlar 
uchun foydalaniladi. 
3.1- jadval 
Shixta materiallari asosiy turlarining xarakteristikalari 
Material turi 
Xossalari 
Zichligi r, 
kg/m
3
Suyuqlanish 
temperaturasi 
t
suyuq 
, ˚C
Solishtirma 
yuzasi ω, m
2
/kg 
To‗kma 
zichligi ρ
t
, 
kg/m
3
1 
2 
3 
4 
5 
Cho‗yan quymasi 
7000-7300 
1150-1250 
0,0074-0,013 
3000-3500 
Cho‗yan temir- tersagi 
7000-7600 
1200-1400 
0,005-0,02 
1500-2500 
Cho‗yan qirindisi 
7000-7600 
1200-1400 
0,14-0,16 
1800-2200 
Briketlangan cho‗yan 
qirindisi 
7000-7600 
1200-1400 
0,05-0,10 
2000-5000 

---

126 
Po‗lat temir- tersagi 
7500-8000 
1400-1550 
0,005-0,14 
500-2000 
Maydalangan po‗lat 
qirindisi 
7500-8000 
1400-1550 
0,14-0,16 
1800-2000 
Briketlangan po‗lat 
qirindisi 
7500-8000 
1400-1550 
0,05-0,10 
2000-5000 
Quyma 
ko‗rinishidagi 
aluminiy 
va 
aluminiy 
qotishmalari 
2500-2700 
590-665 
0,014-0,025 
1000-1500 
Aluminiy va aluminiy 
qotishmalarining tcmir- 
tcrsagi 
2550—2700 
590-665 
0,01-0,04 
500—1500 
Aluminiy qotishmalarining 
maydalangan qirindisi va 
mayda temir- tersagi 
2550-2700 
590-665 
0,28-0,32 
400-800 
Quyma ko‗rinishidagi 
magniy va magniy 
qotishmalari 
1740-1850 
590-650 
0,02-0,05 
700-1000 
Magniy qotishmalarining 
tcmir- tersagi 
1740-1850 
590-650 
0,015-0,07 
600-1000 
Quyma ko‗rinishidagi rux 
va rux qotishmalari 
7000-7200 
419-430 
0,0074-0.013 
3000-3500 
Rux qotishmalarining 
tcmir- tersagi 
7000-7200 
412—430 
0,005-0.02 
1500-2500 
Quyma ko‗rinishidagi 
qo‗rg‗oshin 
1 1340 
327 
0.0050-0.01 
4500-5500 
Quyma ko‗rinishidagi qalay 
7300 
232 
0,074-0.013 
3500-4200 
Mis va quyma 
ko‗rinishidagi mis 
qotishmalari 
7800-8950 
900-1 150 
0,0074-0,013 
5000 
Mis va mis qotishmalari-
ning temir -tersagi 
7800-8950 
900-1 1 50 
0,005-0.02 
1500—3000 
Mis qirindisi va mis 
qotishmalari 
7800-89500 
900— 1 150 
0,14-0,16 
2000—2500 

---

127 
Shixta komponentlarining solishtirma sirti bir-ikkita tartibga farqlanishi 
mumkin, bu esa elementlar kuyindisiga ta‘sir qiladi. Qirindi va mayda temir- 
tersakning solishtirma yuzasi kalta, yirik bo‗lak-bo‗lak shixtaning solishtirma 
yuzasi kichik bo‗ladi. Shu boisdan suyuqlantirib olishda ularning oksidlanishini 
pasaytiruvchi chora-tadbirlar ko‗rish zarur. 
Yoqilg‘i 
Quyiladigan qotishmalarni suyuqlantirib olishda yoqilg‗i sifatida koksdan, 
mazut va tabiiy gazdan foydalaniladi. 
Quymakorlikda ishlatiladigan toshko‗mir koksi tarkibidagi oltingugurt 
miqdoriga qarab КЛ-1, КЛ-2 va КЛ-3 bilan belgilanadigan markalarga (3.2-jadval), 
fraksiyalarining o‗lchamiga ko‗ra klasslarga (80 va undan ortiq; 60 va undan ortiq; 
40 va undan ortiq; 60 dan 80 gacha va 40 dan 60 mm gacha) bo‗linadi. Koksning 
mexanik mustahkamligi ko‗rsatkichlari namunani diametri 1000 mm va uzunligi 
1000 mm hamda 4 minut davomida 0,45 s-1 chastota bilan aylanadigan maxsus 
barabanda sinab ko‗rilgandan keyin kataklari 40 va 10 mm bo‗lgan elakdagi namuna 
qoldiqlari bilan aniqlanadi. 
3.2- jadval