O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta‘lim vazirligi rosulov R. X. Tarmoq mashinalarini ta‘mirlash

v) 
b) 
a) 

---

101 
a 
b 
v 
16.3-rasm. Birlashtirish turlari va birlashtirish sxemalari. 
a- yelimlash; b- tikish; v- metall yordamida birlashtirish. 
Tasmalarni birlashtirish joyi og‘ish burchagi tasma ening shkiv diametriga 
nisbatiga qarab olinadi. Nisbat miqdorini 1:75 da og‘ish burchagi 30
0
ni, 1:100 da 
45
0
ni 1:200 da 90
0
ni tashkil etadi. 
Yelimlashda tasma uzunligining yo‘qolishi 200.... 400mm ni tashkil etishi 
mumkin. Pog‘onali birlashtirish 25- 30mm enlilikda bo‘laklab, unda lentada bitta 
qistirma chuqurligida bo‘ylama qirqim qilinadi. Birlashtrish joylari mustahkamligi 
yelimlashda tayyorlash sifati va yuza g‘adir - budurligiga bog‘liq. Tozalangan 
rezinali yuzaga 3.... 4 qavatli tekis qatlam surtiladi. Ikkinchi qatlam birinchi qatlam 
qurigandan keyin surtiladi va shu tartibda amalga oshiriladi. Oxirgi qatlam 
qurigandan keyin tasmalar oxiri uchlari ustma - ust qo‘yilib strubsina bilan siqiladi, 
keyin 100
0
С gacha qizdirilib 3 - 4 soat tutib turiladi yoki 20 - 25
0
С da bir sutka 
davomida tutib turiladi . 
Yelimlash yuqori darajada bo‘lishi uchun 1mm qalinlikda yonlanma tirqish 
qoldirib, ketma-ket bajariladi (tasma birlashmasi bikrligini kamaytirish uchun). 
Har bir qatlam havo pufakchalarni chiqarib tashlash uchun zich ulangan joyi rolik 
bilan g‘ildiratiladi. Rezinali qatlami tasmani issiqlik bilan vulkanizasiyalashda 109 

---

102 
yoki 1 raqamli tabiiy yoki sintetik kauchuk asosidagi yelimdan foydalaniladi. 
Yuzalarni vulkanizasiyalashda yaxshilab tozalanadi, yengilgina benzin bilan 
yuviladi, yelim bilan surtiladi va 0,5 ....0,8mm qalinlikda rezina bilan qoplanadi. 
Qatlamlar soni mos ravishda ikkita kuchli siqilgan metall plastinka (ichida isitgich 
mavjud) yordamida vulkanizasiya qilinayotgan joyi 138...143
0
С da qizdirladi va 
15...55 minut davomida ushlab turiladi. 2 – 3 soatdan keyin tasma tayyor bo‘ladi. 
Ponali tasmalar qulf shaklida birlashtiriladi.
Ciliq tasmalar birlashtirilib, qarmoq iplari yordamida ustma-ust qo‘ygichli 
(16.4,a- rasm ) yoki 1,5...3,5 mmli iplar yordamida ustma-ust qo‘ygichsiz (16.4,b-
rasm) tikiladi. Qarmoq iplari yordamida tikish bilan olingan tasmaning 
birlashtirilgan joylari juda mustahkam va elastik hisoblanadi. Tasmalarni 
birlashgan oxiri mustahkam bo‘lishi uchun u ingichka po‘lat sim bilan tikiladi. 
Tushish qadami 12 ....15mm da sim diametri 2mm, 20....25 mm da katta diametrli 
simdan foydaniladi. Ponasimon tasmalar ham ipli torlar bilan tikiladi. Buning 
uchun tasmalarning jarohatlangan uchastkalari olib tashlanadi. Ular 90
0 
ostida 
kesiladi. Ip torlari va tikish bigizlari, tasma profiliga ko‘ra talab etilgan diametr va 
aniq raqamli tanlanadi. Tasmalar oxirgi uchlari birlashtirilib, ketma - ket tikiladi 
(16.4,d,e-rasm). Silliq tasmalar uchun birlashtirgich sifatida metall birlashtirgichlar 
yordamida tasmalar tikiladi. Uni sim ilgak - skoba (16.4,a-rasm), mis yoki 
alyuminiy simdan tayyorlangan parchin mixli (16.4,v-rasm ), ustma - ust qo‘ygich 
(16.4,g-rasm) bilan olib boriladi. 

---

103 
16.4-rasm. Tasmalar uchlarini tikish va metall ulagichlar bilan ulash sxemalari; 
a-skobali; b-spiral yoki metall ulagichli; v-parchin mix bilan ulash; 
g-ustma-ust qo‘yish usuli bilan ulash; d-iplar bilan tikish; e-choklar turlari. 
Nazorat savollari: 
1.
Zanjirli uzatmalarda yulduzchalar qanday ta‘mirlanadi? 
2.
Zanjirli uzatmalarni sozlashda qanday asboblar qo‘llaniladi? 
3.
Tasmalarni ta‘mirlashning qanday usullari mavjud?