O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi qarshidavlatuniversitetining pedagogika instituti

Nafsi lavvoma – 
gunoh ishlarga yо‘l qо‘yganda vijdoni qiynala boshlagan, о‘z xatolaridan 
afsuslanish hissi paydo bо‘lgan inson nafsining holati. Qur’oni karimning “Qiyomat” 
surasida eslanadi. 
43.
Nafsi mutma’inna – 
Sokin muvozanatga erishgan, xotirjam, gunohlardan tiyilgan nafs. 
Qur’oni karimning “al-Fajr” surasida eslanadi. 
44.
Nafsi mulhama – 
ilhomlangan nafs, nafs tarbiyasining bu darajasiga erishgan insonlar 
о‘zgalarga beminnat yordam kо‘rsatishga moyil bо‘ladilar, savob uchun vaqtini, molini, 
mehnatini ayamaydilar. 
45.
Nafsi marziya – 
rozi bо‘lgan nafs, Alloh taqdir etgan yaxshi-yomon ishlarga sabr 
qiluvchi,turmush og‘irliklariga bardoshli, odamlarning noо‘rin munosabatlaridan xafa 
bо‘lib, gina qilmaydigan insonlar nafsi. 
46.
Nafsi sofiya – 
dunyo orzu-havaslaridan, obrо‘-e’tiborga intilish tamoyillaridan butkul 
forig‘lik darajasiga erishgan nafs, oriflik maqomiga yetishgan piri murshidlar, valiylar nafsi. 
47.
Nafsi komila – 
payg‘ambarlar nafsi, oddiy kishilar nafs tarbiyasi bilan bu darajaga yetishi 
qiyin, ammo komil nafs egasi bо‘lishga intilish ma’naviyat nishonasidir
2[2]
. 

---

217 
48.
“О‘simlik ruhi”
– milliy ma’naviyatimiz an’analarida ruhshunoslik ilmiga oid timsol-
tushuncha, barcha biologik mavjudotlar (nabotot, ya’ni о‘simliklar, hayvonot va insonlar) 
uchun umumiy bо‘lgan oziqlanish va о‘sish xususiyati, “quyi olamdan” (Azizuddin 
Nasafiyning “Zubdatul haqoyiq” risolasi asosida). 
49.
“Hayvon ruhi”
– milliy ma’naviyatimiz an’analarida ruhshunoslik ilmiga oid timsol-
tushuncha, tirik mavjudotlar (hayvonlar va insonlar) uchun umumiy bо‘lgan erkin 
harakatlanish va nafs (ya’ni, moddiy mayllar)ga ega bо‘lish xususiyati, “quyi olamdan” 
(Azizuddin Nasafiyning “Zubdatul haqoyiq” risolasi asosida). 
50.
“Inson ruhi”
- milliy ma’naviyatimiz an’analarida ruhshunoslik ilmiga oid timsol-
tushuncha, barcha inson zoti uchun umumiy bо‘lgan tafakkur (fikrlash, aql ishlata bilish) va 
nutq (fikrini erkin bayon eta bilish) xususiyati, (Azizuddin Nasafiyning “Zubdatul haqoyiq” 
risolasi asosida). 
51.
“Muqaddas ruh”
– milliy ma’naviyatimiz an’analarida ruhshunoslik ilmiga oid timsol-
tushuncha, haqiqiy imon egalari, payg‘ambarlar va valiylar (orif insonlar) ruhiyatiga 
aloqador g‘ayb olami bilan tutashlikni anglatuvchi atama, “yuqori olamdan” (Azizuddin 
Nasafiyning “Zubdatul haqoyiq” risolasida “osmoniy farishtalar jinsidan” deb ta’riflanadi). 
52.
Axloq
- har bir shaxs ma’naviyatining uning xulqida, о‘zga insonlarga munosabatida aks 
etishi, yuzaga chiqishi. Ma’naviyat va siyosat sohalarining kesishuvida namoyon bо‘ladi. 
53.