O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti zoologiya va anatomiya kafedrasi

Nafas  olish  organlari  -  o‘pka  va  traxeyalar.  Chayonlar,  qiloyoqlilar,  ayrim  sodda  o‘ 
rgimchaklar    o‘pka  orqali,  solpugalar,  soxta  chayonlar,  pichano‘rarlar  va  ayrim  kanalar 
traxeyalar  orqali  nafas  oladi.  O‘  rgimchaklarda  har  ikkala  organ  ham  bo‘ladi.  O‘pkalar  tana 
bo‘shlig‘i  qorin  qismida  joylashgan  xaltachalar  va  tana  sirtidagi  nafas  olish  teshikchalaridan 
iborat. Xaltachalar bo‘shlig‘ida o‘zaro parallel joylashgan juda ko‘p bargsimon burmalar osilib 
turadi. Burmalarda gemolimfa aylanadi. Nafas olish teshigi orqali burmalar orasiga havo kiradi. 
Chayonning o‘pka xaltachalari 4 juft, qiloyoq va tuban o‘rgimchaklarda esa ikki juft bo‘ladi. 
Traxeyalar  qorin  bo‘shlig‘idagi  nafas  olish  teshiklari  -  stigmalardan  boshlanadi. 
Stigmadandan bir boylamdan uzun, uchi berk ingichka naychalar ketadi. Nafas olish teshiklari 
birinchi  va  ikkinchi  bo‘g‘imlarda  joylashgan.  Traxeyalar  ektoderma  epiteliysining  tana 
bo‘shlig‘iga  chuqur  botib  kirishidan  kelib  chiqqan.  Ayrim  mayda  o‘rgimchaksimonlar, 
masalan,  kanalarning  nafas  olish  organi  bo‘lmaydi;  gaz  almashinuv  yupqa  tana  qoplag‘ichi 
orqali sodir bo‘ ladi.