O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti zoologiya va anatomiya kafedrasi

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
 
 
 
 
 
25- 26-27  MARUZA:  XELITSERALILAR (CHELICERATA) KENJA TIPI (6 
SOAT) 
 
Ma’ruza rejasi: 
1.Xelitseralilarning umumiy  tavsifi va klassifikatsiY. 
2.Orgimchasimonlar sinfi, tashki tuzilshi. 
3. Orgimchaksimonlsrning ichki tuzlilshi. 
4. Orgimchaksimonlarning kopayishi va rivojlanishi.  
5.Orgimchaksimonlarning xilma-xilligi. 
6. Orgimchaklar turkumi, xilma-[illigi, tarqalishi, hayot kechirishi. 
7. Chayonlar turkumi, yayot kechirishi. 
8.Solfugalar turkumi, tuzilishi va hayot kechirishining asosiy xususiyatlari. 
9. Kanalar turkuming tuzilishi va hayot kechirishi xususiyatlari. 
10. Kanalarning xilma-xilligi va zarari. 
 
Asosiy  iboralar:  Chelitsera,  pedipalpa,  qilichdumlillar,  soxta  chayonlar,  spermatofor, 
solfugala,  kanalar,  gnatosoma,  idiosoma,  orgimchak  bezlari,  chayonlar,  kanalar,  soxta 
chasyonlar, qoraqurt, biy, nimfa.  
Xelitseralilar tanasi odatda boshko‘krak va qorindan iborat. Boshko‘krak yettita bosh va 
ko‘krak bo‘g‘imlari qo‘shilishidan hosil bo‘lgan. Unda 6 juft, ba‘zan 7 juft bir shoxli oyoqlar 
joylashgan.  Qorin  bo‘limida  oyoqlari  o‘zgarib  ketgan  yoki  butunlay  rivojlanmagan.  Ayrim 
turlarining  qorni  oldingi  va  keyingi  bo‘limlarga  bo‘lingan.  Antennula  va  bosh  bo‘lagi 
akronning  bo‘lmasligi  bilan  xelitseralilar  boshqa  bo‘g‘imoyoqlilardan  farq  qiladi. 
Boshko‘krakning  birinchi  juft  oyoqlari  xelitseraga, ikkinchi  jufti  esa  pedipalpalarga  aylangan. 
Xelitseralar  oziqni  maydalash  va  ezish,  pedipalpalar  sezish  va  ba‘zan  oziqni  tutish  vazifasini 
bajaradi. Odatda pedipalpasi boshqa yurish oyoqlariga juda o‘xshab ketadi. 
Xelitseralilar  70000  dan  ortiq  bo‘g‘imoyoqlilarni  o‘z  ichiga  oladi.  Ko‘pchilik  turlari 
quruqlikda  yashaydi.  Ular  qilichdumlilar,  qisqichbaqachayonlar,  ya‘ni  gigant  qalqondorlar  va 
o‘rgimchaksimonlar sinflariga ajratiladi.