O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti zoologiya va anatomiya kafedrasi

bernhardus  va  aktiniya  Sagartia  parasitica  faqat  birgalikda  hayot  kechiradi.  Aktiniya 
qisqichbaqani dushmandan himoya qilish bilan birga o‘zi ham qisqichbaqaning ozig‘iga sherik 
bo‘ladi. Ikki organizmning bunday o‘zaro hamkorlikda hayot kechirishi simbioz deb ataladi. 
Ko‘pchilik dengiz o‘noyoqlilarining tuxumidan voyaga yetgan davriga o‘xshamaydigan 
lichinka  chiqadi.  Lichinka  nauplius,  metanauplius,  zoyea,  mizid  davrlarini  o‘tgandan  so‘ng 
voyaga  yetadi.  Sodda  tuzilgan  nauplius  va  metanauplius  tuban  o‘  noyoqlilar  (krevetkalar) 
uchun  xos.  Ko‘pincha  qisqichbaqalar  tuxumidan  ancha  murakkab  tuzilgan  zoyea  lichinkasi 
rivojlanib chiqadi. Uzun dumli qisqichbaqalar (omarlar)ning zoyea lichinkasi rivojlanib, mizid 
stadiyasiga  o‘tadi.  Ko‘  pchilik  chuchuk  suvda,  sovuq  dengizlarda  va  suvning  chuqur  qismida 
hayot kechiradigan o‘noyoqlilarning tuxumlari yirik va sariqlikka boy bo‘ladi. Shuning uchun 
barcha  lichinkalik  stadiyalari  tuxum  ichida  o‘tadi.  Tuxumdan  voyaga  yetgan  davriga 
o‘xshaydigan,  lekin  juda  kichik  qisqichbaqalar  chiqali.  Ular  urg‘ochisining  qorinoyoqlariga 
yopishib  oladi.  Qisqichbaqalar  bir  necha  yildan  (krevetkalar)  20-30  yilgacha  (daryo 
qisqichbaqasi, krablar), omarlar 50 yilgacha yashayd
14
i. 
O‘noyoqlilarga  8500  dan  ortiq  tur  kiradi.  Ularning  asosiy  ko‘pchiligi  dengiz  va 
okeanlarda  tarqalgan.  Ayniqsa,  tropik  dengizlarning  uncha  chuqur  bo‘lmagan  sohil  boyida 
qisqichbaqalar  ko‘p  uchraydi.  Chuchuk  suv  havzalarida  daryo  qisqichbaqalari,  krablar  va 
krevetkalarning bir necha turi tarqalgan. Tropik krablarning ayrim turlari, masalan arvoh krab 
Ocupode  rotundate,  zohid  qisqichbaqalar  (Soyepospa),qaroqchi  krab  yoki  palma  o‘g‘risi 
(Birgus  latro)  quruqlikda  yashashga  moslashgan.  O‘noyoqlilar  3  ta  kenja  turkumni  tashkil 
etadi. 
Uzun  qorinlilar  (Natantia)  kenja  turkumi  eng  tuban  tuzilgan  o‘  noyoqlilarga  kiradi. 
Ularning  yaxshi  rivojlangan  va  uzun  qorin  bo‘limidagi  oyoqlari  suzish  uchun  xizmat  qiladi. 
Kenja  turkumga  vakil  sifatida  har  xil  krevetkalar  (Pandalus,  Crangon  va  boshqalar)ni 
ko‘rsatish  mumkin  (129-rasm).  Ayrim  krevetkalar  chuchuk  suvlarda  yashaydi.  O‘rta  Yer 
dengizi  havzasi,  Kavkaz,  Qrim,  O‘rta  Osiyo  hududi  chuchuk  suvlarida  Potamon  potamios 
krevetkasi keng tarqalgan. 
Chala  qorinlilar  (Reptantia)  kenja  turkumi  ko‘p  sonli  xilma-xil  tuzilgan  turlarni  o‘z 
ichiga  oladi.  Chala  qorinlilarning  qorinoyoqlari  birmuncha  kuchsiz  rivojlangan  bo‘  lib, 
suzishda ishtirok etmaydi. Bu kenja turkum bir necha alohida bo‘limlarga ajratiladi. Langustlar 
(Polinura)  ancha  yirik,  qorin  bo‘limi  yaxshi  rivojlangan,  lekin  qisqichlari  bo‘  lmaydi.  Daryo 
qisqichbaqalari  (Astacura)  bo‘  limiga  mansub  o‘noyoqlilar  ham  langustlarga  o‘xshash, 
qisqichlari  yaxshi  rivojlangan.  Bu  bo‘limga  omarlar  (Homarus)  va  daryo  qisqichbaqalarining 
bir  necha  oilalari  kiradi.  Chuchuk  suv  havzalarida  daryo  qisqichbaqalaridan  keng  barmoqli 
Astacus astacus va ingichka barmoqli Astacus leptodactylus keng tarqalgan. Birinchi tur Boltiq 
dengizi havzasi daryolarida, ikkinchi tur Qora, Azov, Kaspiy, Orol dengizlari havzalari hamda 
G‘arbiy Sibirning daryo va ko‘llarida tarqalgan. 
Chala  dumlilar  (Anomura)  kenja  turkumiga  o‘z  tanasini  qorin  oyoqli  mollyuskalar 
chanog‘iga  solib  olib  yuradigan  zohid  qisqichbaqalar  kiradi.  Ulardan  ayrim  turlari,  masalan, 
                                                           
14
 И.Х. Шарова ЗООЛОГИЯ БЕСПОЗВОНОЧНЫХ. Москва, ”Владос”,  2004.-