O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti zoologiya va anatomiya kafedrasi

Hazm  qilish  sistemasi.  O‘rgimchaksimonlar  ichagining  oldingi  halqum  bo‘limi 
muskulli  so‘ruvchi  keng  oshqozonni  hosil  qiladi.  Oshqozon  suyuq  oziqni  so‘rib  olish  uchun 
xizmat qiladi. Ozig‘i ichakdan tashqarida hazm bo‘ladi. Oldingi ichakka bir juft so‘lak bezlari 
yo‘li  ochiladi.  So‘lak  va  jigar  suyuqligi  oqsil  moddalarni  parchalash  xususiyatiga  ega. 
O‘rgimchaksimonlar  tutilgan  o‘ljani  o‘ldirib,  uning  tanasiga  so‘lagini  to‘kadi.  So‘lak  ta‘sirida 
o‘ljaning to‘qimalari parchalanib, suyuq holga keladi. Ular suyuq oziqni so rib oladi.  
O‘rta  ichakning  oldingi  qismi  uzun  yon  o‘  simtalarni  hosil  qiladi.  Bu  o‘simtalar  ichak 
hajmini  va  uning  so‘rish  yuzasini  kengaytiradi.  Ichak  bo‘shlig‘iga  bir  juft  hazm  qilish  bezi  - 
jigar yo‘li ochiladi. Jigar hazm qilish fermentlari ishlab chiqarish, oziqni so‘rish va hazm qilish 
funksiyasini  bajaradi.  Ko‘pchilik  o‘rgimchaksimonlar  yirtqich  oziqlanadi.  Lekin  ular  orasida 
umurtqali hayvonlar, ba‘zan hasharotlar qoni va tana suyuqligini so‘ruvchi parazitlar, o‘simlik 
shirasi  bilan  oziqdanadigan  zararkunandalari  va  chiriyotgan  organik  qoldiqlarni  iste‘mol 
qiladigan saprofit turlari ham ko‘p uchraydi. 
Ayirish sistemasi bir juft shoxlangan malpigi naychalaridan iborat. Naychalar  ichak bo‘ 
shlig‘ining  o‘rta  va  keyingi  bo‘  limi  chegarasiga  ochiladi.  Malpigi  naychalaridagi  siydikdan 
ortiqcha suv ichakka qayta so‘riladi. Ayirish mahsulotlari esa quruq guanin  zarrachalari holida 
ichakdan  chiqib  ketadi.  Bu  hol  ularga  nam  tanqis  bo‘lgan  sharoitida  suvni  tejab  sarflashga 
imkon  beradi.  Ularda  ayirish  vazifasini  bajaruvchi  koksal  bezlar  ikki  juft  (ba‘zan  bir  juft) 
xaltaga  o‘xshash  organlar  bo‘lib,  yosh  o‘rgimchaksimonlarda  yaxshi  rivojlangan.  Voyaga 

---

yetgan  davrda  bezlar  qisman  reduktsiyaga  uchraydi.  Bu  bezlar  tana  bo‘shlig‘ida  joylashgan 
epiteliyli xaltacha, ko‘p marta buralgan naycha, kalta chiqarish yo‘li, chinchi va to‘rtinchi juft 
yurish oyoqlari asosiga ochiladigan siydik chiqaruv teshigidan iborat.