|
Dori vositalar:
Nomi
Kattalar uchun o’rtacha
terapevtik doza, kiritish
yo’li
Chiqarilish shakli
Fepranon─
Phepranonum
Ichish uchun 0,025 gr
Draje 0,025 gr dan
Sibutramin─
Sibutramine
Ichish uchun 0,005-0,015
Kapsulalar 0,005 va
0.01 gr dan
Orlistat─
Orlistat
Ichish uchun 0,12 gr
Kapsulalar 0,12 gr dan
Ishtahani maxsus (MC
4
)retseptorlar bilan bog’lanuvchi
melanokortin
ham
kamaytiradi. Eksperimentlarda ushbu retseptorlarning agonistlari ishtahani
kamaytirishi, antagonistlari esa oshirishi aniqlangan. Tabiiyki agonistlari
anaroksigen vositalar sifatida qo’llanilishi mumkin. Ishtahani kuchaytiruvchi
oreksin
peptidi ajratilgan. Oreksin retseptorlarini qamallovchi moddalar ishtahani
kamaytirishi mumkin. Me’da ichak trakti hujayralari ishlab chiqaruvchi
xolitsistokinin
katta qiziqish uyg’otdi. U nafaqat me’da ichak traktining bezlari
- 709 -
funksiyalariga ta’sir etadi, balki to’yinish omili sifatida faollik ko’rsatadi. Hozirgi
vaqtda amaliyot uchun xoletsistokinin sistemasini faollashtiruvchi kelajagi porloq
bo’lgan birikmalar ustida izlanishlar olib borilmoqda.
13.Osteoporoz va podagrada qo’llaniladigan dori vositalar
Osteoporozda suyaklarning massasi va zichligi kamayishi, ularning
mikroarxitektonikasi o’zgarishi ularni mo’rtligini oshiradi va sinish xavfini
ko’paytiradi va bu ko’pincha qari kishilarning nogiron bo’lib qolishi va muddatdan
avval o’limiga sabab bo’ladi. Bunday bemorlarni davolash uzoq davom etadi va
talaygina moliya sarfini talab qiladi. O’rta va katta yoshdagi odamlarda
osteoporozni keng tarqalganligi ushbu patologiyani samarali davolash va oldini
olishda qo’llaniladigan dori vositalarini yaratish bo’yicha izlanishlarini
kuchayishiga olib keldi.
Ma’lumki suyak to’qimasida doimo yangilanish jaroyoni ketadi. Umr
davomida suyaklar rezorbtsiyalanadi (osteoklastlar faoliyati xisobiga) va yangi
suyak to’qimasini hosil qiladi (osteoblastlar bilan).Suyak to’qimasining massasi 30
yoshda eng katta darajaga yetadi va keyin asta sekin kamayadi, 75yoshda u 30-50
% gacha kamayishi mumkin.
Osteoporoz suyakning rezorbtsiyasi va uni hosil bo’lishi orasidagi dinamik
muvozanatni buzilishi tufayli yuzaga keladi. Ushbu muvozanat ko’pgina endogen:
jinsiy gormonlar,qalqonsimon bez oldi gormoni, o’sish gormoni, kortikosteroid,
kaltsitonin, vitamin D va uning metabolitlari, osteoklastlar faolliklarini
boshqaruvchi maxsus oqsillar (osteoprotegeparin va boshqa), sitokininlar, kaltsiy
ionlari bilan boshqariladi. Bundan tashqari suyaklarning normal massasi va
tuzilishini saqlanishida mexanik yuklamalar va nasliy omillar muxim rol o’ynaydi.
Osteoporozda ijobiy ta’sir ko’rsatadigan dori vositalar quyidagi guruhlarga
bo’linadi.
I.
Gormonlar, ularning analoglari va hosilalari.
1.
Jinsiy gormonlar (esterogen, androgen)
2.
Kaltsitoninlar
II.
Vitamin D
3
ning faol metabolitlari va unumlari ( alfakaltsidiol, kaltsitriol)
- 710 -
III.
Xayvon maxsulotlaridan tayyorlangan dori vositalar (ossein gidroksiapatit)
IV.
Sintetik birikmalar
1.
Bisfosfonatlar (etidronat, pamidronat, alendronat va boshqalar)
2.
Ftoridlar (natriy ftoridi, natriy monoftorfosfati)
3.
Kaltsiy tuzlari ( kaltsiy karbonati, sitrati va boshqalar)
4.
Strontsiy tuzlari (strontsiy ranelati)
5.
Anabolik steroidlar (retabolil, fenobolin)
Yuqorida qayd etilgan moddalarning farmakoterapevtik samarodorligi
ularning suyak hosil bo’lishi va ularning rezorbtsiyasi orasidagi buzilgan
muvozanatni qay darajada tiklash xossalari bilan bog’liqdir. Dori vositalarning
asosiy yo’nalishidan kelib chiqqan xolda ularni quyidagicha tasniflash mumkin.
Suyak to’qimasini rezorbsiyasini
to’xtatuvchi vositalar
Suyak to’qimasini hosil bo’lishi va
mineralizatsiyasiga imqoniyat yaratuvchi
vositalar
Esterogenlar,
Kaltsitonin,
Bifosfonatlar
Ftor dori vositalari
Anabolik steroidlar
Ossein gidroksiapatit
Kaltsiy tuzlari
1
Strontsiy tuzlari,
vitamin D
3
1
ning faol metabolitlari va unumlari
Osteoporoz odatda qari yoshdagi insonlarda rivojlanadi va asosan jinsiy
gormonlar ishlab chiqarilishini kamayishi bilan bog’liq. Osteoporoz bilan ko’proq
50-55 yoshdagi va undan kattaroq yoshdagi ayollar xastalanadilar. Bu menopauza
davrida quzatiladigan esterogenlar yetishmovchiligi bilan bog’liq. Osteoporoz
rivojlangan ayolarning 1/3-1/6 da suyaklarning sinishi kuzatiladi.
Ushbu holatlarda asosiy profilaktik vosita bo’lib,esterogenlar hisoblanadi.
Ularni 5-10yil davomida qo’llab turish lozim. Estrogenlar osteoklastlarga salbiy
ta’sir ko’rsatib, suyak to’qimasining rezorbtsiyasini kamaytiradilar.
- 711 -
Bunda ko’krak bezi va bachadon rakining rivojlanishini ko’payishi
tahminini inobatga olib, esterogenlarni gestagenlar bilan birgalikda qo’llash
maqsadga muvofiq xisoblanadi.
Ularni birgalikda qo’llash, qayd etilgan xavfli o’smalarning rivojlanish
xavfini kamaytiradi deb xisoblandi. Menopauzadan keyingi osteoporozda vitamin
D
3
ning faol metabolitlari, bisfosfonatlar, kaltsitonin, strontsiy tuzlari va suyak
to’qimasi rezorbtsiyasini susaytiruvchi va uning hosil bo’lishini rag’batlantiruvchi
boshqa dori vositalar ham qo’llanadi. Kaltsiy gomeostazini tabiiy
boshqaruvchilardan biri bo’lib kaltsitonin gormoni xisoblanadi (qalqonsimon
bezning maxsus hujayralari ishlab chiqaradi). Uning ta’siri asosan suyak
to’qimasiga yo’naltirilgan: u osteoklastlar faolligini pasaytirib suyak
rezorbtsiyasini kamaytiradi. Kaltsitoninni turli dori vositalari yaratilgan:
sintetikinson kaltsitonini (sibakaltsin), cho’chqaning kaltsitonini (Kaltsitrin),
lososni sintetik kaltsitonini (miakaltsik), ilon-baliq kaltsitonini (elkatonin).
Tibbiyot amaliyotida miakaltsik keng ko’p qo’llaniladi. U teri ostiga, mushak
ichiga va intranazal(sprey) kiritiladi. Kaltsitonin qonda kaltsiy miqdorini
kamaytirganligi sababidan, kaltsiy tuzlarini qo’shimcha kiritish lozim.
Miakaltsikni menopauzadan keyingi, senil, kortikosteroidlar ta’sirida yuzaga
kelgan osteoporozda qo’llaniladi. Kaltsiy almashinuviga ta’siridan tashqari,
kaltsitonin yaqqol og’riq qoldirish xossasiga ham egadir. Shu sababli kaltsitonin
dori vositalarini og’riq bilan kechuvchi osteoporozlarda qo’llash maqsadga
muvofiqdir.
Noxush ta’sirotlari ko’pgina bo’lib, ko’ngil aynishi, ishtahani pasayishi, terining
qizarishi va boshqalar kuzatilishi mumkin. Bir qancha bemorlarda dori vositaga
rezistentlik rivojlanadi ( antitelolar hosil bo’lishi yoki miokaltsik ta’sir etuvchi
retseptorlarni kamayishi tufayli)
Davolashni tanaffus bilan o’tkazilsa dori vositaga chidamlilik rivojlanish
extimoli kamayadi. Bu borada har-xil manbaalardan olingan dori vositalarni
qo’llash mumkin. Teriparatidni (inson paratireoid gormoni aminokislotalardan
tashkil topgan qismi PTGI-34) kichik dozada, bo’lib-bo’lib qo’llanganda
- 712 -
osteoblastlarni rag’batlantiradi va suyak trabekulalarini zichligini oshirib,
osteoporozning kechishiga ijobiy ta’sir ko’rsatadi.Ammo bu ma’lumotlar
qo’shimcha tekshiruvlarni talab qiladi.
Kaltsiyni boshqarishda vitamin
Do'stlaringiz bilan baham: |
