O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi munira Jo’raqulovna Allayeva, Ziyovuddin Zaynutdinovich Hakimov, Soloy Ro’zimamatovich Ismailov, Salohiddin Djo’rayevich Aminov, Tollibay Boltayevich Mustanov

 
Dori vositalar 
Nomi 
Kattalar uchun 
o’rtacha terapevtik 
dozasi, kiritilish 
yo’li. 
Chiqarilish shakli 
Lovastatin-
Levastatin 
Ichish uchun – 0,04 g 0,02 va 0,04 g dan tabletkalar 
Simvastatin ─ 
Simvastatin 
Ichish uchun – 0,01 
0,04 g 
0,005; 0,01; 0,02 vava 0,04 g 
dan tabletkalar 
Fluvastatin ─ 
Fluvastatin 
Ichish uchun - 0,02 - 
0,04 g 
0,02 va 0,04 g dan kapsulalar 
0,01; 0,02 va 0,04 g dan 
tabletkalar 
Gemfibrozil ─ 
Ichish uchun – 0,3 - 
0,3 g dan kapsulalar; 0,45 g 

---

- 704 -
Gemfibrazil
0,45 g 
dan tabletkalar 
Nikotin kislotasi ─ 
Acidum nicotinicum 
Ichish uchun – 0,025 -
0,05 g 
0,05 g dan kukun tabletkalar 
Probukol ─ 
Probucol 
Ichish uchun – 1,0 g 
0,25 g dan tabletkalar 
Ezetimib ─ 
Exetimibe 
Ichish uchun - 0,01 g 
0,01 g dan tabletkalar 
 
 
12.4. Semirishda qo’llaniladigan vositalar 
Semirish yog’larni keragidan ortiq to’planib qolishida namoyon bo’ladi. Bu 
davomli vaqt energetik balansning buzilishi tufayli yuzaga keladi. Bunda 
energiyaning ozuqalar bilan tushumi uning sarflanishidan ustun bo’ladi, masalan 
jismoniy harakatning kamligi. Tabiiyki semirishga imkoniyat yaratuvchi eng 
muhim omil bu ovqat ratsionida yog’larning ko’p bo’lishi va gipodinamiyadir. 
Ortiqcha tana vaznini bo’lishiga nasliy moyillik borligini yodda tutmoq lozim. 
Bundan tashqari ruhiy va neyroendokrin omillar, hamda yosh katta rol o’ynaydi. 
Semirish
tibbiyotda jiddiy muammodir, chunki u qandli diabet, yurak-tomir 
xastaliklari, osteoartrit va ko’pgina surunkali xastaliklarni keltirib chiqaruvchi omil 
hisoblanadi. Bundan tashqari bunday odamlar toifasida erta o’lim ortadi. Shu 
sababli asosiy maqsad tanavaznini kamaytirish bo’lmay, semizlikni davolash unga 
hamrox bo’lgan xastaliklar tufayli yuzaga keladigan nogironlikni va o’limni 
kamaytirishdir.
Semizlikni davolashning asosiy tamoyili iste’mol qilinayotgan ovqat 
quvvatini (kaloriyasini) kamaytirish va jismoniy faollikni oshirishdan iborat. 
Ularning samaradorligi kam bo’lgan hollarda farmakologik dori vositalarni 
qo’llash zaruriyati tug’iladi. Semizlikda qo’llaniladigan vositalar quyidagi 
guruhlarga bo’linadi. 
1. 
Ishtahani susaytiruvchi vositalar (anoreksigen vositalar). 
2. 
Lipoliz va termogenezni rag’batlantiruvchi vositalar (β
3
-adrenoretseptorlarni
agonistlari). 
3. 
Me’da-ichak traktidan yog’larni so’rilishini buzuvchi vositalar (lipaza
ingibitorlari). 

---

- 705 -
4. 
Organoleptik xossalari bo’yicha yog’larni o’rniga qo’llaniluvchi vositalar 
(past kaloriyali yoki ovqat hazm qilish traktidan so’rilmaydiganlar). 
5. 
Shakarni o’rniga qo’llaniluvchi vositalar (uglevod bo’lmagan yoki yog’lar 
sintezida 
ishtirok etmaydigan). 
Anoreksigen (ishtahani susaytiruvchi vositalar ) quyidagi guruhlardan tashkil 
topgan: 
I.
Katexolaminergik sistemaga ta’sir ko’rsatuvchi vositalar (MNSni 
rag’batlantiruvchilar). 
Fepranon
II. Katexolaminergik va serotininergik sistemaga ta’sir ko’rsatuvchi vositalar. 
Sibutramin 
Ushbu dori vositalarning barchasi ishtahaning boshqarishning markaziy 
gipotalamusda joylashgan mexanizmlariga ta’sir retadi.Markaziy va periferik 
simpatomimetik xossaga ega, fenilalkilamin guruhiga mansub samarador 
anoreksigen moddalardan fenamin xisoblanadi. Uning ta’sir mexanizmi shundan 
iboratki,u nerv tolalarining oxiridan noradrenalin va dofamin ajralishini oshirib 
ularni qayta so’rilishini susaytiradi. 
Natijada 
markaziy 
adrenoretseptorlar 
va 
dofamin 
retseptorlarini 
qo’zg’alishi kuzatiladi.Bu o’z navbatida ochlik markazini susaytiradi. Shu bilan bir 
qatorda, fenamin bosh miya po’stloq qavatiga rag’batlantiruvchi ta’sir 
ko’rsatadi.Shu sababli ochlik markazini yanada tormozlansa kerak. Ammo 
fenaminning ta’siri faqat anoreksigen ta’sir bilan cheklanmagan.Ushbu modda faol 
psixostimulyator moddalarga mansub bo’lganligidan kuchli darajada periferik 
simpatomimetik xossasiga ega. Shu sababli uni qo’llaganda bezovtalanish, 
uyqusizlik, taxikardiya,arterial bosimning oshishi kuzatiladi.Jismoniy tobelik 
rivojlanishi mumkinligi xavf tug’diradi.Fenaminning bir qancha analoglari 
sintezlangan(fenilalkilaminlar hosilalari).Jumladan fepranon. Ko’proq tanlab ta’sir 
ko’rsatuvchi fepranon farmakologik jihatdan fenaminga o’xshash , ammo ishtahani 
tushirish xossasi bo’yicha undan sustroq. Anoreksigen ta’sir mexnizmi 
fenaminnikidek bo’lsa ham markaziy nerv sistemasini kamroq qo’zg’atadi. Bundan 

---

- 706 -
tashqari uning periferik adrenomimetik ta’siri yaqqol yuzaga chiqmaydi. Dori 
vosita taomdan 30-60 minut oldin ichiladi. Uyquni buzilishini oldini olish 
maqsadida dori vositani kunning birinchi yarmida ichish tavsiya etiladi. 
Davolanish shifokor nazoratida olib borilishi zarur.Fepranonni yurak – tomir 
sistemasi (taxikardiya, arterial bosimni ortishi,aritmiya)
Semirishda qo’llaniladigan vositalarning kimyoviy strukturasi va MNS 
(bezovtalanish,uyquni buzilishi) tomonidan noxush ta’sirotlar yuzaga chiqishi 
mumkin. O’rganish va jismoniy tobelik rivojlanish kuzatilgan. Anoreksigen 
xossaga,serotoninni neyronal yutilishini tanlab susaytiruvchilar ,ham egadirlar. 
Ammo,avval ma’lum bo’lgan ushbu guruh dori vositalarinining, noxush ta’sirotlari 
tufayli qo’llanmaydi. Misol sifatida asosan antidepressant sifatida qo’llanilayotgan 
fluoksetinni keltirish mumkin. Ammo u kuchli darajada anoreksigen ta’sirga ham 
ega. 
Sibutiramin (meridil) noradrenalin, serotonin, dofaminni neyronal yutilishini 
susaytiruvchi anoreksigen vosita hisoblanadi. Qonda siydik kislotasi miqdorini 
kamaytiradi,lipidlar miqdoriga ijobiy ta’sir ko’rsatadi. 
Me’da-ichak traktidan tez va yaxshi (~77%) so’riladi. Dori vositaning katta 
qismi jigardan birinchi o’tishdayoq metabolizmga uchraydi. Hosil bo’lgan 
metabolitlari anoreksigen xossaga ega. Sibutramin va uning metobolitlari yuqori 
darajada zardob oqsillari bilan bog’lanadilar; asosan buyrak orqali ajratiladi. 
Noxush ta’sir sifatida taxikardiya ,pressor ta’sir ,uyquni buzilishi ,bosh 
og’rig’i,MNSni rag’batlantirishi,qabziyat va boshqalar kuzatiladi. 
Anoreksigen vositalarni,