O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi munira Jo’raqulovna Allayeva, Ziyovuddin Zaynutdinovich Hakimov, Soloy Ro’zimamatovich Ismailov, Salohiddin Djo’rayevich Aminov, Tollibay Boltayevich Mustanov

Giperlipoproteinimiya tiplari 
Dori vositalari 
Tip-І-Oilaviy xilomikronimiya 
(giperxilomikroinimiya) XM, ZPLP- 
oshadi. 
— 
(Dieta) 
Tip- ІІA-Oilaviy giperxolesterinemiya 
(Oilaviy giperbetalipoproteinimiya) 
ZPLP –oshadi 
Statinlar; O’t kislota sekvestrantlari; 
Nikotin kislota; Fibratlar. 
Tip- ІІB-Oilaviy aralash 
giperlipidemiya ZJPL va ZPLP-oshadi 
Statinlar; O’t kislota sekvestrantlari; 
Nikotin kislota; Fibratlar. 
Tip- ІІІ-Oilaviy 
Statinlar; Nikotin kislota; Fibratlar. 

---

- 693 -
disbetalipoproteinimiya OZLP, ZJPL, 
β-ZJPL XM- oshadi 
Tip-ІV - - Oilaviy 
gipertriglitseridemiya 
(Oilaviy 
giperprebetalipoproteinimiya
) ZJPL-oshadi
Statinlar; Nikotin kislota; Fibratlar. 
Tip-V-Oilaviy aralash 
gipertriglitseridemiya ZJPL, XM-
oshadi 
Statinlar; Nikotin kislota; Fibratlar. 
LP (a) giperlipoproteinimiya 
Statinlar; Nikotin kislota; 
Giperlipoproteinemiyalarning ajratilgan turlari birlamchi (nasliy yoki 
parxezni buzish tufayli) va ikkilamchi ko’pgina xastaliklarga yo’ldosh (diabet, 
gipotireoz, buyrak xastaliklari va boshqalar) bo’lib, hamda ba’zi dori moddalarni 
davomli qabul qilish natijasida bo’lishi mumkin. Asosiy xastalikni samarali 
davolash 
aterogen 
xarakterli 
giperlipoproteinemiyani 
sezilarli 
darajada 
kamaytirishi mumkinligini e’tiborga olish lozim. 
Apoproteinlarning asosiy funksiyalari: 
1. Lipoproteinlar tuzilishini saqlab qolishi uchun. 
2. Jigarda va boshqa to’qimalarda lipoprotein retseptorlari bilan bog’lanish 
(lipoproteinlarni qondan ajratib, keyinchalik ularni katobolizmga uchratish) uchun 
3. Sirkulyatsiyadagi lipoproteinlarni metabolizmida ishtirok etuvchi, fermentlarni 
kofaktorlaridir (lipoproteinlipaza, letsitin-xolesterin-atsetiltransferaza)
3. Scavenger receptors; scavenger (angl)- axlatni tozalovchi 
4. Bundan 
tashqari 
aterosklerozni 
rivojlanishida 
modifikatsiyalangan 
(“patologik”) lipoproteinlarni ahamiyatga ega ekanligi isbotlangan 
 
Gipolipedemik dori vositalar quyidagicha ta’sir yo’nalishiga ega bo’lishi mumkin: 
-
Jigarda lipidlar va lipoproteinlar biosintezini ingibitsiyalovchilar 
-
Jigarning 
ZPLP 
retseptorlarini 
sintezini 
kuchaytirish 
hisobiga 
lipoproteinlarni jigar tomonidan qamrab olish (endotsitoz)ni faollashtirish 

---

- 694 -
-
Xolesterin va safro kislotalarini ichakda so’rilishini ingibitsiyalash 
-
Xolesterin katobolizmini, shu jumladan uni safro kislotalariga 
aylanishini faollashtirish 
-
Tomirlar endoteliysi lipoproteinlipazasi faolligini rag’batlantirish 
-
Jigarda yog’ kislotalarini sintezini va ularni yog’ to’qimalaridan 
ajralishini ingibitsiyalash 
-
Sirkulyatsiyadagi antiaterogen (ZYuLP) lipoproteinlar miqdorini 
oshirish 
Jigarda xolesterin sintezini tanlab ingibitsiyalovchi, “statinlar” umumiy nomini 
olgan vositalar yuqori gipolipedemik samaradorlikka egadirlar. Ularga 
Monascus 
ruber 
va 
Aspergillus terreus
dan ajratilgan biogen moddalar – lovostatin (mevakor) 
va 
Penicillinum citrium 
va 
Penicillinum brevicompactum
larning metobalitlari 
bo’lgan mevastatin (kompaktin) mansubdir. Shunday ta’sir tipiga ega bo’lgan 
(simvostatin, pravastatin) va sintetik (fluvastatin) moddalar yaratilgan. Ushbu dori 
vositalar 
3-gidroksi-3-metilglutaril 
koenzim-A-reduktaza 
fermentini 
ingibitsiyalashi tufayli jigarda xolesterin sintezini susaytiradilar. Jigarda moslanish 
jarayoni tufayli ZPLP-retseptorlar soni ko’payadi va shuning uchun qon zardobida, 
endotsitoz va katabolizm ortganligi tufayli, OZLP va ZPLP miqdori kamayadi. 

Moddalarning gipolipidimik ta’siri tez va kuchli, ancha jiddiy namoyon 

bo’ladi. Bundan ham kuchliroq natija ushbu dori vositalarni xolisteramin bilan 
birgalikda 
qo’llanganda yuzaga keladi. Keyingi yillarda statinlarning 
aterosklerozga qarshi ta’siri nafaqat gipolipidimik ta’sir, balki bevosita tomirlarga 
ta’siri bilan bog’liq deb tahmin qilinmoqda. Bu endoteliy funktsiyasining 
yaxshilanishi, yallig’lanish jarayonini kamayishi, aterosklerotik pilakchalarning 
turg’unligini ortishi, balki ularning bir qancha regressiyasi, tromb hosil bo’lish 
ehtimolini kamaytirishga olib keladi. 
Xolesterin 

---

- 695 -
Ushbu guruh dori vositalari ovqat tarkibidagi xolisterinni absorbtsiyasini ham 
kamaytiradi. Undan tashqari jigarda ZJPLP sintezini ham ingibitsiyalaydi, kamroq 
darajada qon zordobida ZYuLP miqdorini oshiradi. 
Eksperimental tatqiqotlar 
natijasiga ko’ra bunday o’zgarishlar asosida ko’pgina jarayonlar yotadi: arteriyalar 
miotsitlarining migratsiyasi va proliferatsiyasining kamayishi, monotsitlar, 
makrofaglar o’sishining susayishi va ularda xolesterin to’planishining ozayishi, 
makrofaglarni metalloproteinlar ishlab chiqarishini kamayishi, endoteliyda NO-
sintetazani hosil bo’lishini kuchayishi, endotelin-1 ni ishlab chiqarilishini 
susayishi, trombositlar adgeziyasi va agregasiyasini kamayishi va boshqalar. 
Klinik qo’llash bo’yicha eng ko’p tajriba lovostatinga tegishlidir. U 
dorining faol bo’lmagan old birikmasi bo’lib uning faol metoboliti jigarda hosil 
bo’ladi. Lovastatinni kuniga bir marta uyqudan oldin ichiladi. Uning biologik 
o’tish darajasi past . Dori vosita va uning metabolitlarining ko’pgina qismi qon 
zardobi oqsillari bilan bog’lanadi. Lovastatinning biotransformatsiyasi jigarda 
kechadi. Lovastatin va uning metabolitlari asosan ichak orqali va kamroq buyrak 
orqali ajraladi. 
Bemorlar dori vositani yaxshi qabul qiladilar. Noxush ta’sirlar kamdan- 
kam rivojlanadi (dispeptik o’zgarishlar, bosh og’rig’i, miopatiya, terida mayda 
Atsetatlar 
3-gidroksi-3-
metilglutaril 
koenzim A-
reduktaza 
Xolesterin 
sintezi 
ingibitorlari 
(Statinlar) 
Mevalon 
kislota